Λοιμός πολλών επιπέδων (Κριτική 1999)

ΝΑΟΜΙ ΓΟΥΑΛΑΣ : «ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΙΑ ΤΟΥ ΨΥΛΛΟΥ»                                                                     «ΘΕΑΤΡΟ ΓΙΑ ΤΟΝ 21^ο ΑΙΩΝΑ»

Με πολλά επίπεδα προβληματισμού και με πνευματική και δραματουργική αξία το έργο της Ναόμι Γουάλας «Στην κοιλιά του ψύλλου» αποτέλεσε μια πρώτης τάξεως επιλογή για το νεοφανές σχήμα «Θέατρο για τον 21^ο αιώνα». Προσεγγίζει τα όρια του έσχατου με υπαινιγμούς αποκαλυπτικούς, προσφέρεται για συλλογισμούς πάνω στην ταξική ταυτότητα των προσώπων, προτρέπει σε αναγνώσεις φιλοσοφικών και ηθικών ερμηνειών και αξιολογήσεων, ακουμπάει το σύγχρονο πρόβλημα των λεγόμενων «συμπαντικών» επιδημιών, προεξέχουν ένα σωρό άκρες του για αναζήτηση συμβολισμών, μα πάνω απ’ όλα είναι έργο υπαρξιακής αγωνίας. Οπωσδήποτε όμως καμιά σχέση δεν έχει με το λοιμό αυτόν καθαυτόν. Η συγγραφέας τοποθέτησε τα έγκλειστα πρόσωπά της στη δεινή ώρα μιας μεγάλης επιδημίας πανούκλας, που μπροστά στην απειλή του θανάτου όλα τα ανθρώπινα, που η κοινωνική ανάγκη τα κρατάει σε κατάσταση αποκλεισμού, εξεγείρονται και βγαίνουν στην επιφάνεια. Απ’ αυτή την άποψη η ανθρώπινη ψυχή, ένστικτα μαζί και συναισθήματα, βρίσκονται μόνιμα σε εγκλεισμό, σε καραντίνα, από τον καταναγκασμό των θέσφατων κανόνων. Οπότε η πανούκλα σ’ αυτή την περίπτωση συμβολίζει ένα ολόκληρο πλέγμα καταπιεστικών επιταγών. Η πανούκλα μπορεί να είναι και η εσωτερική, πνευματική και ηθική μόλυνση από επιδημικές ιδεολογίες και νοοτροπίες, όπως και η θεία μάστιγα για τον βιασμό των φυσικών ισορροπιών. Η πανούκλα μπορεί να είναι όλα αυτά όπως και πολλά άλλα κι αυτή η πολυσημία μεγαλώνει την αξία του έργου.

Το σφραγισμένο σπίτι του πλούσιου αστού Σνελγκρέιβ γίνεται καταφύγιο για τον ίδιο και τη γυναίκα του, καθώς και για την υπηρέτρια ενός γειτονικού σπιτιού, την Ντάρσι, που τους εμφανίζεται ως η κόρη της οικογένειας που υπηρετεί, κι ένας ναυτικός, ο Μπανς, που γίνεται καταλύτης για τη σχέση του ζευγαριού, αφού ξεσκεπάζει ό,τι κρατιέται χρόνια καλυμμένο. Τα τέσσερα αυτά πρόσωπα συμπλέκονται, συγκρούονται, έλκονται και αλληλοσπαράσσονται μπροστά στα μάτια του Κέιμπ, ενός πέμπτου προσώπου, που τους απαγορεύει την έξοδο, τους μεταδίδει ειδήσεις απ’ την πορεία της επιδημίας, τους προμηθεύει διάφορα χρειαζούμενα και τους επιτηρεί απ’ το πορτοπαράθυρο της εισόδου. Μια αστυνομική μορφή ή συνεπέστερα η εκτελεστική εξουσία αυτοπροσώπως με υπαρξιακές προεκτάσεις.

Σκηνή από παράσταση του έργου αγγλικού θιάσου

Η Αμερικανίδα συγγραφέας εμπνεύσθηκε έναν εξαιρετικό καμβά για να κεντήσει το ζοφερό της εργόχειρο. Οι βελονιές της δραματουργίας της είναι ζωηρές, ρεαλιστικές, με σκληρούς και άλλοτε με τρυφερούς χρωματικούς τόνους, ψαγμένους όμως, αληθινούς και τραγικούς, όπως ο άνθρωπος που συνθλίβεται ανάμεσα στο φυσικό ένστικτο και στην ιστορική ανάγκη. Έχει, ωστόσο, και βελονιές ποίησης. Όχι μόνο στο λόγο που είναι αισθητικά απολαυστικός, με φράσεις καλοδουλεμένες και εμπνευσμένες, αλλά και στην αναλογία του κτίσματος. Ένα πραγματικό ποιητικό οικοδόμημα που είχε την τύχη να μεταφραστεί αριστουργηματικά, τόσο που να μοιάζει λόγος πρωτογενής.

Σκηνή από παράσταση του έργου αγγλικού θιάσου

Ο σκηνοθέτης Ιωσήφ Βιρβιδάκης αντιμετώπισε το έργο με πολύ σεβασμό. Σε κάθε σημείο της η παράσταση μιλάει για την προσοχή, τη φροντίδα, το ενδιαφέρον που είχε απ’ το σκηνοθέτη. Έγιναν όμως, κατά τη γνώμη μου, βασικά σφάλματα. Αφαιρέθηκε τελείως ή σχεδόν τελείως το ρεαλιστικό στοιχείο. Ντύθηκαν όλες οι σκηνές, ακόμα και οι σκληρότερες, με μια αχλή ποιητικού νεφελώματος. Όλη η παράσταση συντονίσθηκε σ’ έναν ενιαίο ρυθμό χαλαρότητας. Δεν υπήρξαν εναλλαγές αυξομειώσεων ανάλογα με το περιεχόμενο των σκηνών κι αυτό αδυνάτισε τους τόνους και δεν έκανε αισθητή την αιχμηρότητα όπου υπάρχει. Όταν πέντε ανθρώπινες υπάρξεις βρίσκονται παγιδευμένες και μπροστά στο χείλος της αβύσσου είναι απαραίτητο να γίνεται αισθητό το άγχος της απελπισίας τους, για να γίνονται κατανοητά και τα όσα κάνουν και λένε. Μια σκηνοθετική αμέλεια για τη δραματική κατάσταση και από πλευράς ερμηνειών. Σοβαρά ζημίωσαν την παράσταση και τα καπιαμέντα, τα κενά ανάμεσα στις σκηνές. Ήταν πολλά και διαρκούσαν περισσότερο απ’ όσο πρέπει και διασπούσαν την αίσθηση του θεατή. Παρ’ όλα αυτά πρέπει να τονισθεί πως η παράσταση είχε υψηλή αισθητική και καλλιτεχνικό επίπεδο ασυνήθιστο.

Στις ερμηνείες υποδείχθηκε προφανώς μια αχνότητα, θα έλεγα αναγνωστική. Επικράτησε η λαθεμένη αντίληψη πως η ποιητικότητα του λόγου  επέβαλε μια εκφορά ολίγον χαυνώδη. Αυτή η «πνοή» σκέπασε την αδρότητα του λόγου σαν φίλτρο και αφαίρεσε απ τις εντάσεις. Έστω και κάτω απ’ αυτή τη διάθλαση, οι ηθοποιοί έδωσαν ευδιάκριτους δραματικούς και πάσχοντες χαρακτήρες. Ο Μάνος Σταλάκης εκτέλεσε ολόκληρη την παρτιτούρα του Σνελγκρέιβ με συνέπεια στη διαδρομή του ρόλου και υποκριτική αντίληψη, αλλά προσχώρησε περισσότερο απ’ όλους στην υπόδειξη του κατευνασμένου παιξίματος. Η Ντάρσι της Διώνης Κουρτάκη είχε την αλαζονεία και τη συγκρατημένη επιθετικότητα που απαιτεί ο ρόλος, συνταιριασμένος με θελκτικότητα και νεανική χάρη, ο Χρήστος Παγκαλιάς υποδύθηκε τον ναυτικό χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία και ήταν πειστικός χωρίς, ωστόσο, να προχωρήσει βαθύτερα την αναζήτησή του. Η σύζυγος του Σνελγκρέιβ, η τραγικότερη φιγούρα του έργου, δόθηκε απ’ την Ευαγγελία Ανδρεασάκη με όλη τη γόμωση της δραματικής της απελπισίας. Ο καλός ηθοποιός Αλέκος Κολιόπουλος περιόρισε τον επιτηρητή Κέιμπ σε μια γραφικότητα ενώ νομίζω πως ο ρόλος θα μπορούσε να πάρει εφιαλτική μεγέθυνση.

Η μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα είναι εξαιρετική. Διατηρήθηκαν αμείωτα τόσο το δραματικό όσο και το ποιητικό ήθος του κειμένου. Τα σκηνικά της Εύας Νάθενα συμπορεύτηκαν με τη σκηνοθετική γραμμή και απέφυγαν το ρεαλισμό, γέρνοντας όμως προς τον υπερρεαλισμό και δεν έδειξαν να αφίστανται. Τα κοστούμια του (;) Lucas ήταν καλαίσθητα και εξυπηρετικά. Υποβλητική και εγκλιματισμένη βοηθούσε στους αρμούς των σκηνών η μουσική του Δημήτρη Κουρτάκη.

Γιώργος Χατζηδάκης

ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗ 6-12 Μαρτίου 1999