Από τα δώδεκα
κράτη και κρατίδια των Βαλκανίων κανένα δεν βρίσκεται σε θέση να ανταγωνιστεί
τις ευρωπαϊκές χώρες σε πολιτιστική ανάπτυξη, καλλιτεχνική παραγωγή και αριθμό
αξιόλογων δημιουργών εκτός από την Ελλάδα. Σε ορισμένους τομείς μάλιστα η Ελλάδα
υπερέχει στα ευρωπαϊκά μέτρα. Στην ουσία όμως τα Βαλκάνια, μεγάλες και μικρές
επικράτειες είναι μπολιασμένες πολιτιστικά, σε διάφορες περιόδους της ιστορίας
από την Ελλάδα και τους Ελληνες.
Συχνά ξεθάβονται σε βαλκανικά εδάφη κοντά στην Ελλάδα η και μακρύτερα ευρήματα μακεδονικά, νομίσματα η και αγγεία. όστρακα μυκηναϊκά η των κλασικών χρόνων όπως και μεταγενέστερα. Απόδειξη πως από χρόνια πανάρχαια τα μέρη αυτά σχετίζονταν στενά με την Ελλάδα. Οι περισσότεροι βαλκάνιοι ξέρουν μεγάλα η μικρά αποσπάσματα από την αρχαία ελληνική μυθολογία, ονόματα θεών και ηρώων, ξέρουν για τον τρωικό πόλεμο, τις περιπλανήσεις του Οδυσσέα και κομμάτια απ' την Αργοναυτική εκστρατεία. Την ελληνική γλώσσα λίγοι την ξέρουν αρκετά και άλλοι σποραδικές λέξεις.
Με την
Ρουμανία ιδιαίτερα η σχέση μας υπήρξε στενή ακόμα και πριν τον 19ο αιώνα και η
γλώσσα μας είχε μεγάλη διάδοση ανάμεσα όχι μόνο σε μορφωμένους Ρουμάνους αλλά
και σε εμπόρους, μεταπράτες, ναυτικούς και γυρολόγους. Το ίδιο αν και με
σημαντικές διαφορές λειτούργησε η ελληνική επιρροή και στη Βουλγαρία που οι
σχέσεις με το ελληνικό στοιχείο κρατάει απ' το Βυζάντιο.
Αντίθετα με
την Αλβανία μόνο τα τελευταία τριάντα χρόνια που άνοιξαν οι δρόμοι και πολλοί
Αλβανοί μετανάστευσαν στην Ελλάδα η σχέση μας με το λαό αυτό εξελίχθηκαν σε
μεγάλο βαθμό σε πολλούς τομείς με εντυπωσιακό ποσοστό στο θέατρο και στον
κινηματογράφο. Πάνω από δέκα είναι οι Αλβανοί ηθοποιοί που σπούδασαν θέατρο
στην Ελλάδα και ο χειρισμός της γλώσσας μας είναι σχεδόν τέλειος. Η βαλκανική
χώρα που βρίσκεται σήμερα από άποψη πολιτιστικής προσέγγισης με την Ελλάδα
περισσότερο από κάθε άλλη είναι η Αλβανία έχοντας βιώσει ένα βαρύ σκοταδιστικό
παρελθόν την περίοδο της δικτατορίας του Ενβερ Χότζα που κράτησε μισό αιώνα.
Η Σερβία ανέπτυξε ένα πολιτιστικό επίπεδο αλλά οι επιρροές από τη χώρα μας υπήρξαν περιορισμένες ωστόσο λογαριάζεται από πολλές ιδιορρυθμίες λόγω της σύνθεσης του πληθυσμού της και τις πολλές μεταλλάξεις που πέρασε μέσα στον 20ο αιώνα, Τώρα βρίσκεται κατακερματισμένη σε μικρότερα κρατίδια με τα δικά του πολιτιστικά χαρακτηριστικά το καθένα.
Χρειάζεται εδώ
να επαναλάβουμε πως όλες αυτές οι μικρές και μεγαλύτερες βαλκανικές χώρες
υστερούν κατά πολύ από τις ευρωπαϊκές και πως μήτρα πολιτισμού για όλες αυτές
είναι η κατά πολύ περισσότερο αναπτυγμένη σε κάθε επίπεδο ιδιαιτέρα στις τέχνες και πιο ειδικά στο θέατρο. Αξίζει εδώ να αναφερθεί πως από τα μέσα του 19ου αιώνα ως
τις αρχές του εικοστού τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία τις επισκέπτονταν κάθε
καλοκαίρι πέντε και περισσότεροι ελληνικοί θίασοι ( συχνά και ξένοι) με κλασικό
ρεπερτόριο και τραγωδίες με τους πιο ονομαστούς και άξιους καλλιτέχνες.
Να αναφέρουμε
πως η Βάρνα και η Φιλιππούπολη στη Βουλγαρία και το Βουκουρέστι ( που από τα
1818 υπήρξε η κοιτίδα τόσο του ελληνικού όσο και του Ρουμανικού θεάτρου ) και
το Πλοέστι και το Βουκουρέστι στη Ρουμανία, κι όχι μόνο εκεί, τόσο η ομογένεια
όσο και οι ντόπιοι είχαν γαλουχηθεί από τις παραστάσεις και τις ερμηνείες των
ελληνικών θεατρικών συγκροτημάτων και οι μαρτυρίες μιλάνε για ξέφρενο
ενθουσιασμό.
Ωστόσο στα
χρόνια που ακολούθησαν οι μεταβολές που σημειώθηκαν σ΄ όλα τα Βαλκάνια
ιδιαίτερα όμως στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία υπήρξαν κοσμογονικές και οι
σχέσεις με την Ελλάδα διαφοροποιήθηκαν. Πόλεμοι και καθεστωτικές μεταβολές
άλλαξαν τελείως το κλίμα. Μόνο πρόσφατα οι ισορροπίες αρχίζουν να αποκαθίστανται.
Το ενδιαφέρον για τα πολιτιστικά άρχισε στις δυο αυτές χώρες να ζωντανεύει. Σεν
είμαι σε θέση να γνωρίζω ποιό είναι το επίπεδο του θεάτρου στις δυο αυτές χώρες
τις πιο υπολογίσιμες από τις υπόλοιπες.
Οπωσδήποτε,
όπως σημείωσα στην αρχή καμιά σύγκριση, των βαλκανικών χωρών με την Ευρώπη δεν συγκρίνεται. Όσο για την Ελλάδα αν κατά ένα πολύ μικρό μέρος λογαριάζεται κι αυτή
χώρα βαλκανική σε πολλούς τομείς και στο θέατρο ιδιαίτερα η υπεροχή της έναντι
όλων των χωρών της γηραιάς ηπείρου βρίσκεται σε σταθμά πολύ ανεβασμένα από κάθε
άποψη. Στο πατρογονικό μας προνόμιο του αρχαίου δράματος υπερέχουμε ακόμα και
με μέτριες αποδόσεις.
Αποτελεί πολιτική υποχρέωση μια μεθοδευμένη πολιτιστική προσέγγιση της χώρας μας με τα κράτη της βαλκανικής με τα οποία χιλιετίες μας συνδέουν και υπογραμμίζουν τον ηγετικό χαρακτήρα της ελληνικής υπεροχής από την μαρτυρία των αιώνων. Υπάρχουν όμως προβλήματα για ένα παρόμοιο εγχείρημα, Υπάρχουν φυλετικές διαφορές, κοινωνικές αντιλήψεις, πολιτειακή συνείδηση, αντιδράσεις ψυχολογικών διαφορών, διαφορά στη γλώσσα, στην επικοινωνία, στην δεκτικότητα, στην αφομοιωτική ικανότητα.
Δεν είναι μόνο
αυτά. Ξέρουν καλά πόσο εκρηκτικές μπορεί να είναι οι αντιδράσεις αμεθόδευτων
προσεγγίσεων. Θα μπορούσα να απαριθμώ χίλιες ακόμα δυσκολίες μιας αμεθόδευτης
και από άτομα απολύτως ακατάλληλα, άτομα με απωθημένα, ανεπιβεβαίωτα και
πρόσωπα των σελέμπριτυ και των κοσμικών σκανδάλων. Το δυσκολότερο κομμάτι για
μια διαβαλκανική συνεργασία είναι η σωστή επιλογή των ατόμων που θα την
επιχειρήσουν.
Γιώργος Χατζηδάκης
