Εμπειρία δοκιμασμένη από πολλές απόψεις

Γκράχαμ Γκρήν :  Stamboul Train

Τρένο στο Ρουφ -

Μια θεατρική παράσταση σ’ ένα θεατρικό βαγόνι είναι πάντα μια εμπειρία ενδιαφέρουσα όσο κι αν την έχεις επανειλημμένα ξαναδοκιμάσει. Η έμπνευση που γεννήθηκε  στο μυαλό της Τατιάνας Λύγαρη εδώ και είκοσι χρόνια μπορεί στο διάστημα αυτό να ξεθώριασε λίγο ως αιφνιδιασμός διατηρεί ωστόσο πολλά από την γοητεία και την ψευδαίσθηση πως τα δρώμενα που παρακολουθείς  συμβαίνουν ενώ το βαγόνι στο οποίο επιβαίνεις κινείται προς έναν προορισμό. Η θεατρική σύμβαση καλείται ασφαλώς και σε τούτη την περίπτωση να συνεισφέρει την βοήθεια της σαν προαιώνιο χρέος απέναντι στη απόδραση απ’ την πραγματικότητα, πυλώνας αμετακίνητος για να υπάρξει η θρυλική μέθεξη. Με αλλεπάλληλες επινοήσεις και με την φαντασία να διερευνά κάθε τομέα τεχνολογικό η σκηνοθετικό, προσθέτοντας ολοένα καινούργιες εφαρμογές που διατηρούν, παρά την εικοσαετία που διέρρευσε, αρκετή απ’ την παρθενικότητα της πρώτης εντύπωσης.

Από τα «Κεράσια» του 1998 ως το θρίλερ του Γκράχαμ Γκρήν που είναι το πρόσφατο έργο που παρακολουθήσαμε η σκηνοθέτης πέρασε μέσα από πολλές δοκιμασίες και προβληματισμούς για να ανανεώνει και να πλουτίζει τις δυνατότητες που της παρέχονται να στήσει μια παράσταση σ’ έναν πολύ στενό χώρο, να αφομοιωθούν οι παρουσίες των θεατών που δεν κάθονται απέναντι απ’ το θέαμα αλλά το περιέχουν, το συγχωνεύουν στο σύνολό τους, χωρίς ωστόσο να εμποδίζουν τη διεξαγωγή του. Και μια άλλη αντιδραστική παράμετρος, ίσως και δυσκολότερη, να μπορεί ο κάθε θεατής, δήθεν επιβάτης, να παρακολουθήσει απ’ τη θέση του ανεμπόδιστα τη δράση της παράστασης και να μετέχει σε όλες τις εκφάνσεις της υπόθεσης και των καταστάσεων του έργου.  Αυτό ήταν ένα στοίχημα που κάθε φορά η Τατιάνα Λύγαρη έπρεπε να το αντιμετωπίσει και να το κερδίσει. Μια σειρά αινίγματα και προβλήματα που έπρεπε να απαντηθούν ειδ’ άλλως η βάση της έμπνευσης θα κατέρρεε.

Τα είκοσι χρόνια που πέρασαν αποδεικνύουν πως ο ήρωας διεκπεραίωσε τους άθλους του αποτελεσματικά και η πρόσφατη παράσταση, απ’ τις πολλές και τις ποικίλες  που παρακολούθησα εν τω μεταξύ, εξακολουθούσε να σε φέρνει στην μαγική αίσθηση μιας μετάβασης, ενός ταξιδιού.  Κι ένοιωθα να πλανάται στον περιορισμένο χώρο του κατάμεστου βαγονιού το ικανοποιημένο  χαμόγελο της Τατιάνας, ίσως και ελάχιστα ειρωνικό.  που απευθυνόταν σε όχι μόνο σε μένα, αλλά και σε κάθε άλλον που έχει παρακολουθήσει τους διάφορους νεωτερισμούς, εμπνεύσεις, τερτίπια και διαβολιές να τις πεις μέσα είσαι, σε κάθε στιγμή και ανάγκη των πολλαπλών θεατρικών της πραγματοποιήσεων, για να κρατήσει φρέσκια, πρωτότυπη και συναρπαστική την τολμηρή της ιδέα. Σαν στοίχημα, όπως σημείωσα παραπάνω, το ανέβασμα το συγκεκριμένου έργου το Γκράχαμ Γκρήν, είχε πολλά δύσκολα σημεία που έπρεπε να ξεπεραστούν. Γνήσιο θρίλερ με τα όλα του, έχει και σκηνές μυστηρίου, κατασκοπείας, τρομοκρατίας, βίας και φόνου, σκηνές σεξουαλικές σε ποικιλία στάσεων, ύποπτες και μυστηριώδεις παρουσίες, αποκρυπτογραφίσεις κωδικοποιημένων χαρτών, ομοφυλοφιλικούς έρωτες, αλλεπάλληλες σκηνές σασπένς και όλα όσα πρέπει να περιέχει ένα έργο κατασκοπείας που σέβεται τον εαυτό του.

Παρ’ όλου που το έργο είναι γραμμένο στις παραμονές του μεγάλου πολέμου (1932) ο Γκράχαμ Γκρην έχει γομώσει το μυθιστόρημα του με τα ίδια εκρηκτικά υλικό που ο συνάδελφος του Γιαν Φέμινγκ θα χρησιμοποιούσε  20 χρόνια αργότερα για να φορτίσει τα δικά του. Ωραία και καλά όλα αυτά και πετυχημένη η μεταφορά του μυθιστορήματος σε θεατρικό αλλά πως μπορούν όλα αυτά να λειτουργήσουν και να προσαρμοστούν θεατρικά σε χώρο με όλα τα προβλήματα που περιγράψαμε παραπάνω; Η σκηνοθέτης θαυματούργησε.  Ξεπέρασε όλα τα δύσκολα σημεία, με φαντασία και ευρηματικότητα, με την κινητικότητα και την αυξομείωση φωτισμών, με ήχους και με εισόδους και εξόδους ηθοποιών σε καίρια σημεία της διεξαγωγής, ακόμα και με υποδείξεις συγκεκριμένης εκφοράς φράσεων με τονισμούς εσκεμμένης υποβλητικότητας, κατόρθωσε με όλα αυτά να δημιουργήσει τις απαραίτητες ατμόσφαιρες που έβαζαν τον θεατή στο κατάλληλο κλίμα. Ασφαλώς στο συνολικό της στήσιμο η παράσταση διατηρούσε τα μειονεκτήματα που της επέβαλε ο υποχρεωτικός εγκιβωτισμός της στα ξύλινα τοιχώματα ενός βαγονιού τρένου με τις δυο σειρές καθισμάτων σε κάθε πλευρά, αλλά αυτό ακριβώς το μειονέκτημα πρόσφερε το άλλοθι. Την πολυθρύλητη θεατρική σύμβαση, την πανάρχαια θεότητα των μυστηριακών συνάξεων σε όποιον χώρο και αν τελούνταν. ΚΙ όπως το σημειώσαμε ήδη, στην προκειμένη περίπτωση όλα τα περιστατικά της κατασκοπευτικής υπόθεσης διαδραματίζονται σε ένα τρένο που ταξιδεύει. Βέβαια το κείμενο αναφέρεται συγκεκριμένα σε κουπέ, σε συρμό άλλης διαμόρφωσης αλλά κι εδώ η σκηνοθεσία με σύμμαχο την θεϊκή σύμβαση ξεπέρασε κι αυτό το εμπόδιο.

Ένας θίασος οκτώ ηθοποιών ανέλαβε να ζωντανέψει τα αινιγματικά και διφορούμενα πρόσωπα του περιπετειώδους αυτού στόρυ, τους μυθιστορηματικούς ήρωες που διαπλέκονται, συμπλέκονται, συνευρίσκονται και συγκρούονται στα  σπειροειδή επεισόδια με τις  ανατροπές και τις αποκαλύψεις που οδηγούν στην τελική λύση, ενώ τρένο συνεχώς ταξιδεύει σταματώντας από πόλη σε πόλη με προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Εις την Πόλη και σε παραφθορά Ιστανπούλ. Τους ρόλους του περιπετειώδους ταξιδιού, ρεαλιστικά ως προς την υπόθεση αλλά συμβολικά ως προς την φαντασιακή συμμετοχή του θεατή επιβάτη, ανέλαβαν οι  Γιάννης Διαμαντής, Δάφνη Καφετζή, Νίκη Λειβαδάρη, Τάνια Παλαιολόγου, Νίκος Παπαδόπουλος, Βασίλης Πολάκος, Δημήτρης Σταμούλης, Στράτος Σωπύλης.  Με ελάχιστες διαφορές ανάμεσα τους οι ηθοποιοί αξίζουν θερμό έπαινο γιατί ανταποκρίθηκαν επαρκέστατα σ’ αυτό που οι σχηματικοί τους ρόλοι απαιτούσαν. Ένα μυθιστορηματικό πρόσωπο είναι πάντα υποκριτικά ολιγαρκές επειδή κάθε τι παραπάνω θα το βγάλει έξω απ’ τα πλαίσια του. Μ’ αυτή την αντίληψη σκηνοθέτης και ηθοποιοί αξίζουν ένα δεύτερο κι ένα τρίτο χειροκρότημα που κράτησαν το έργο και τον καθένα ρόλο στις διαστάσεις ενός περιπετειώδους ρομάντσου.

Αν τώρα αναρωτηθούμε τι αφήνει το συγκεκριμένο έργο και η παράσταση του στο τρένο, δεν θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε πως διοχετεύει στον θεατή μια ξεκάθαρη αίσθηση ενός ταξιδιού στο ταραγμένο γεωγραφικό περιβάλλον των Βαλκανίων εκεί όπου απ’ τον 19^ο αιώνα  που κινούνταν ρεύματα ισχυρά και θεριεμένες ιδεολογίες, που εύκολα, απ’ όσο έχει αποδείξει η εμπειρία δυο αιώνων είναι δυνατό να φουντώσουν μικρές και μεγάλες πυρκαγιές,  κινήματα, επαναστάσεις και πολέμους αιματηρούς και πως μέσα σε παρόμοιους σάλους, όσο κι αν φαίνεται εκτός πραγματικότητας, για μυθιστόρημα πρόκειται,  μπορούν να φυτρώσουν και ιστορίες αγάπης, αυτοθυσίας και αφοσίωσης. Είναι άλλωστε δηλωμένο το όλον με απόλυτη ειλικρίνεια: το τρένο είναι σταματημένο και το ταξίδι σου είναι μια φαντασία σ’ έναν πλαστό προορισμό. Εξ άλλου, για να θυμηθούμε και τον ποιητή : η Ιθάκη σε έδωσε το ωραίο ταξίδι....

Γιώργος Χατζηδάκης