Κακλεϊσμοί Ο Ρινόκερος ως κόμικς

Ρινόκερος ως κόμικς

Ένα έργο που το καταλαβαίνεις άμεσα με εργαλείο την απλή λογική έστω και αν είναι αινιγματικά γραμμένο, δεν μπορεί να θεωρηθεί θέατρο του παράλογου. Όλα τα έργα του Ιονέσκο μόνο παράλογα δεν είναι. Είναι συμβολικά. Στηρίζονται σε μια ιστορία παλαβούτσικη, αφύσικη και παράδοξη αλλά οι έννοιες τους είναι ακόμα και από τους κάτω του μέσου όρου νοήμονες ευκολονόητες και προσιτές. Κατά την άποψή μου λοιπόν ο Ιονέσκο, χαρακτηρισμένος λαθεμένα ως εκπρόσωπος του θεάτρου του παράλογου, είναι ένας παραδοξολόγος δραματουργός που και ίδια η εξέλιξη του μύθου του, τα επεισόδια της ιστορίας του είναι τυφλοσούρτης για να καταλήξεις στο νόημα η στους συμβολισμούς. Μιας και τα έργα του Ρουμανογάλλου αινιγματία έχουν διάρκεια και χρονική ανθεκτικότητα αυτό οδηγεί σε αρκετές εκτεταμένες προσαρμογές και προσεγγίσεις φαινομένων που διατρέχουν  την ανθρώπινη περιπέτεια απ’ αρχής του κόσμου.

Πριν ακολουθήσουμε τους νηματοειδείς κλώνους που κατευθύνοντα σαν προς τις υποψήφιες ερμηνείες, του ιονεσκικού αινίγματος, απαραίτητο να σταθούμε στην συγκεκριμένη και αναμφισβήτητη αλληγορία του συγκεκριμένου έργου. Ο Ναζισμός. Είναι η μεγάλη φρίκη της εποχής του συγγραφέα. Ένα ρατσιστικό κίνημα, μια προκατάληψη ενός παράφρονα φανατικού ηγέτη που εξαπλώθηκε σαν επιδημία, επηρέασε έναν ολόκληρο λαό, διατρυπώντας όλες τις κοινωνικές του βαθμίδες και μεταμόρφωσε τους ανθρώπους σε κανίβαλους, σε τέρατα από τα πιο απεχθή και αλλόκοσμα, καθώς είναι ένας ρινόκερος. Πως είναι ένας ρινόκερος; Μια θηριώδης τερατική μορφή, σαν πλάσμα νοσηρής φαντασίας. Ανήκει στα ιπποειδή, είναι θηλαστικό, υδρόβιο, κερασφόρο σαν τον μυθικό μονόκερω μόνο που του κυρτό του κέρας βρίσκεται κάτω απ΄ τα μάτια του καταμεσής στο ρύγχος του. Θηρίο μεγάλης δύναμης οχυρωμένο από παχύ αδιαπέραστο δέρμα. Ευφυές εύρημα.

Εξαιρετικά εύστοχη η επιλογή του Ιονέσκο για την περιγραφή όλων των ιδιοτήτων του χιτλερισμού. Χωρίς δυσκολία ο θεατής, ιδίως αυτός που βρέθηκε κοντά στην γέννηση του έργου και ως εκ τούτου κοντά στην σαρωτική και παθητική αποδοχή μιας θηριώδους και απολύτως απάνθρωπης ιδεοληψίας που εξαπλώθηκε όχι μόνο σ΄ έναν ολόκληρο λαό δεκάδων εκατομμυρίων αλλά επεκτάθηκε και σε πολλές μολυσματικές εστίες γειτονικών κρατών, δημιουργώντας θύλακες και νοοτροπίες διαρκείας που συμμερίζονταν τις χιτλερικές απόψεις για μια ανθρωπότητα εξ ολοκλήρου παραμορφωμένη σε ρινόκερους.

Η απόσταση από το πρότυπο που αναγνωρίσαμε σαν έμπνευση και ερμηνεία του σύμβολου ρινόκερος, ως εμάς τους σημερινούς θεατές αποδέκτες του αινίγματος έχουν προκύψει κι άλλες οδοί προσέγγισης. Είτε διότι διευρύναμε το πνεύμα μας και ελευθερωθήκαμε από προκαταλήψεις και δεσμεύσεις, είτε επειδή η επιστήμη μας άνοιξε κι άλλες κατευθύνσεις στοχασμών. Σε πολλά θέματα μπορούμε σήμερα να τολμήσουμε άφοβα να υπερβούμε τον Γαλιλαίο και τον τρόμο της Ιεράς Εξέτασης. Βάζουμε λοιπόν τον ρινόκερο στη μηχανή αναζήτησης, κινούμε ελεύθερα τον κένσορα του προβληματισμού μας καλύπτοντας όλο το φάσμα της γνώσης και της εμπειρίας και δοκιμάζουμε να ταιριάξουμε τον συμβολισμό του Ευγένιου σε άλλες παραμέτρους εξάρτησης και μετάδοσης, υποδούλωσης και δουλείας, μεταμόρφωσης από νοήμονα ανθρώπινα όντα σε τερατικά θηρία.

Ο κένσορας σταμάτησε χωρίς πολλές δυσκολίες στην απαρχή του κόσμου. Θρησκείες. Θεολογίες. Αρχέγονος τρόμος. Συναίσθηση της θνητότητας. Άρα αναγκαίος ένας Θεός. Ο πρωτόγονος άνθρωπος απ’ όταν συναισθάνθηκε την αδυναμία του απέναντι στο φαινόμενο και το μεταφυσικό ρίγος του απέναντι στο μη φαινόμενο, έκανε το καλύτερο (;) που αποδεικνύει την πνευματική του υπεροχή απέναντι στα άλλα όντα. Επινόησε τον Θεό. Αργότερα πρόσθεσε κι άλλους θεούς. Μοιράστηκε ο κόσμος. Από κείνη τη στιγμή ο άνθρωπος εξαρτημένος από την εξουσία του θεού - που ο ίδιος επινόησε, άρχισε να μεταμορφώνεται σε ρινόκερο. Η πίστη στους θεούς διαδόθηκε και οι άνθρωποι παρέμειναν και παραμένουν για εκατομμύρια χρόνια υποτελείς στον ρινοκερισμό, σκλάβοι σε μια ηθελημένη πλάνη που δεν τολμούν να αναγνωρίσουν την πλαστότητα της αλλά παραμένουν υπόδουλοι σε μια ιδεοληψία, ακριβώς όπως ο ναζισμός που ενέπνευσε τον Ιονέσκο. Το αποκαλυπτικό αυτό κείμενο, που ίσως ούτε ο ίδιος δεν είχε συνειδητοποιήσει πόσο αποκαλυπτικό ήταν και πόσο αποκαλυπτικό μπορεί να γίνεται κατά την πορεία της ανθρωπότητας προς την ενσυναίσθηση.

Οι θρησκείες, τα πρόσωπα των θεών τρομοκρατών, οι ιδιότητες και οι ποικιλία των μεθόδων του τρόμου και της τιμωρίας, τα φανταστικά επεισόδια, τα ένθετα επινοήματα που επεφύλασσε κάθε θρησκεία στους σκλάβους, οπαδούς, πιστούς της άλλαξαν μορφές, ονόματα, δογματισμούς και το χειρότερο στράφηκαν η μια κατά της άλλης. Ένας ρινοκερισμός εναντίον άλλου. Σύγκρουση τεράτων με την πρόθεση να επιβληθούν με κάθε τρόπο, με αποτέλεσμα να προξενηθούν άγριες συμπλοκές, πόλεμοι αιματηρότατοι και ακραία θηριώδεις με κίνητρο και αντικείμενο ανύπαρκτους θεούς που οι ανθρώπινη αγωνία σε χρόνους άγνοιας και πνευματικού σκότους τους έστησαν σε κάποιους φανταστικούς χώρους να εξουσιάζουν και να νέμονται το γένος των ανθρώπων. Ευγνωμοσύνη για τον Ιονέσκο που μας οδηγεί σε αναψηλαφήσεις στην αέναη πορεία μας προς την αυτογνωσία.

Ο ναζισμός ωστόσο δεν υπήρξε η μόνη επιδημία που μεταμορφώνει τον άνθρωπο σε ρινόκερο. Στο κύλισμα των αιώνων πολλές μεταδοτικές ιδεοληψίες κυριάρχησαν στον κόσμο ώστε το θηρίο ρινόκερος συμβόλισε το μολυσματικό στοιχείο που μετέβαλε ανθρώπινα σύνολα σε αιμοβόρα κτήνη που αλληλοκατασπάραζαν την ανθρωπότητα. Ο Ρατσισμός με παραλλαγές παρέμεινε το ενεργό συρίγγιο και παραμένει είναι μια απ΄ τις πιο σταθερές μεταμορφώσεις σε ρινόκερους. Η εντύπωση κάποιων συνόλων, εθνών, φυλών, πως κατέχουν αυτοί περισσότερο απ’ τους άλλους προνόμια ανωτερότητας, καλύτερης βιολογικής προέλευσης και ως εκ τούτου δικαιούνται προνόμια και εξουσία. Ρατσισμός. Σταθερή πληγή που μένει ανοιχτή σε διάρκεια και επανάληψη.

Οι Συντηρητικοί και οι Προοδευτικοί, δυο συγκρουόμενες κατηγορίες που αντιπαρατίθενται στο ιστορικό πεδίο έχουν κι αυτοί, καθένας για λόγου του, μέρισμα στον ρινοκερισμό. Με επιχείρημα εσείς φρενάρετε την πρόοδο ενώ εμείς την προωθούμε αποτελούν άλλες αφορμές συγκρούσεων και μεταμορφώσεις σε ρινόκερους. Ο Ιονέσκο με το έργο του μας αφήνει να δοκιμάσουμε τα πατρόν του θηρίου σε πολλές ανθρώπινες συμπεριφορές και στάσεις. Απαραίτητο να κρατηθούμε σταθερά και αμετακίνητα πως το φαινόμενο του ρινοκερισμού φορέθηκε σαν δεύτερη φύση στους φανατικούς των θρησκειών κυρίως και είναι τόσο γερά εγκαταστημένος στα υποσυνείδητα των μεταλλαγμένων που εξορκίζουν ακόμα και την παραμικρή νύξη για να αναλογιστούν τον απανθρωπισμό τους και την κατάσταση της δουλείας τους.

Επιστρέφουμε στο θέατρο με το ανιχνευτικό εργαλείο που ταλαντώνεται όταν πλησιάζει σε φαινόμενα ρινοκερισμού. Ίσως να βρίσκονται πολλά και ποικίλα συμπτώματα, ωστόσο αυτό που διακρίνουμε πρώτο είναι μια ρινοκεριστική μανία του τσαλαπατήματος των δραματουργημάτων. Ενας αριθμός σκηνοθετών έχει προσβληθεί από την επιδημία που ταιριάζει να κολλήσει την εφαρμογή ρινοκερίτιδας. Πέφτουν με κτηνώδη μανία πάνω σε μνημεία ανθρώπινης ιδιοφυίας. Τα βανδαλίζουν, τα διαστρέφουν, τα κακοποιούν και τα παραμορφώνουν κατά την λόξα του ο καθένας, σαν ένας οργισμένος ρινόκερος να μπήκε σε Μουσείο αριστουργημάτων. Ο Κακλέας είναι από τις ηπιότερες περιπτώσεις αλλά η παραμορφωτική του ψυχώ είναι χαρακτηριστική. Για τον Κακλέα όλα είναι κόμικς και τα πάντα επιδέχονται παιγνιώδη φορμαρίσματα. Για κάποιον που είχε την τύχη να δει το έργο του Ιονέσκο στο θέατρο Τέχνης σκηνοθετημένο από τον Κάρολο Κουν, τόσο κοντά και σε επαφή με το πνεύμα, την ιδεολογία, την αισθητική και ιδιοφυή σύνθεση του συγγραφέα, η παράσταση του Κακλέα είναι σαν ένα πρωινό στην Ντισνέιλαντ.

Ένα παρδαλό σύνολο πολύχρωμο και ποικιλόμορφο, κινείται χορευτικά και αλλοπρόσαλλα, τόσο που το έργο να δυσκολεύεται να φτάσει στον αποδέκτη του. Δεν έχει άμεση επαφή ο θεατής με το κείμενο, εμποδίζεται, χάνει τον μίτο του στοχασμού καθώς παρεμβαίνουν τερτίπια, σκηνογραφικές μετακινήσεις και τσαχπινιές που προσδοκούν να υπερτερήσουν της δραματικής ουσίας υποσκελίζοντας το έργο, την ιδέα, τον συμβολισμό του με την εγωπαθή μονομανία, εγώ ο σκηνοθέτης Γιάννης Κακλέας μπορώ να μην περιορίζομαι σε σκηνοθεσίες των νυχτερινών κέντρων αλλά ως ρινόκερος να ορμάω παντού σε κάθε χώρο και σε κάθε ιδέα. Όλα είναι κόμικς. Σοβαρή ζημιά ο κακλεϊσμός έκανε και στις ερμηνείες. Ο Σερβετάλης, υποτονικός από φύση του, εδώ ξεθώριασε σε πολλές στιγμές του ρόλου του επειδή υποχρεωνόταν να ακολουθεί ρυθμούς έξω από τους δικούς του και μετακινήσεις, σκαρφαλώματα σε επικλινή επίπεδα, απαιτήσεις σαλτιμπάγκου, να χάνεται σε καπνούς, να διέρχεται εναλλαγές φωτισμών, πεσίματα και ξαπλώματα που ούτε στην υποκριτική ιδιοσυγκρασία του ταίριαζαν, ούτε τον ρόλο υποστήριζαν, ούτε στην τελική διεξαγωγή βοηθούσαν. Δεν θυμάμαι παράσταση που η παρουσία του πρωταγωνιστή να είναι τόσο αφανής.

Από τους άλλους ηθοποιούς μπόρεσα να ξεχωρίσω τον φίλο του Μπερανζέ. Ο Ντίταρ; Στέλιος Ιακωβίδης, ένας ηθοποιός που σημειώνω την σκηνική του προσωπικότητα, απ’ τοις παρουσίες που εγγράφονται. Όμορφη, ταλαντούχα, ευκίνητη σαν εξωτική παρουσία, με συνεχή ανταπόκριση που σκίαζε τον Σερβετάλη σε κάθε σκηνή μαζί του. η Αναστασία Στυλιανίδη, η Νταίζη, ένα κορίτσι που θα ακουστεί πολύ στο επόμενο διάστημα. Και ο χαρακτηριστικός Θάνος Μπίκος, ο Μποτάρ, ιδιαίτερος και ατμοσφαιρικός είναι τα μόνα πρόσωπα που ξεχώρισα από το πολύμορφο πλήθος των πανηγυριστών της παραπλανητικής αυτής μασκαράτας. Για την κατανόηση του έργου είχα προλάβει την θεατρική παράσταση του Θεάτρου Τέχνης το 1962. Ευτυχώς.

Γιώργος Χατζηδάκης