O ειδήμων, του ειδήμονος, ω, των ειδημόνων

Μια συγκρατημένη ένσταση

Με την ευκαιρία που κάποιος ειδήμονας παρακολούθησε την πρόβα μιας παράστασης που τον ικανοποίησε και διάβασα στη συνέχεια ένα ενθουσιώδες κείμενο του όπου εξέφραζε την απόλυτη συγκατάνευση του με την γραμμή και την άποψη της σκηνοθεσίας. Ουδείς ψόγος. Αυτός είναι ο ρόλος των ειδημόνων και αυτό περιμένει η κοινωνία απ' το είδος τους γι αυτό άλλωστε τους παράγει και τους διατηρεί. Γι αυτό και τους έχει εμπιστευθεί ρόλους καθοδηγητικούς ημών των υπολοίπων ώστε να πορευόμαστε σωστά και προοδευτικά. Αυτό ωστόσο μας παρέχει και το δικαίωμα να εκφράζουμε απορίες η και αντιρρήσεις, όσο φυσικά η θέση μας το επιτρέπει. Τολμώ λοιπόν να ζητήσω διευκρινίσεις για τον όρο "παλιομοδίτικη σκηνοθετική αντίληψη". Ο όρος δεν είναι φυσικά επιστημονικός.

Γράφει συγκεκριμένα ο εν λόγω ειδήμων υπό τον δυσεξήγητο τίτλο «Ο διονυσιακός θάνατος της παράδοσης»





«Από τη δεκαετία του 1930 θεσπίστηκε στην Ελλάδα ένας παλιομοδίτικος τρόπος υποκριτικής της τραγωδίας, ο οποίος είναι δυνατόν να θεωρηθεί κλασικιστικός σε ότι αφορά την αντίληψη του πάθους και τη σωματική επιτέλεση του. Το εθνικό στιλ αυτό καταξιώθηκε και κατέστη διαχρονικό μέσα από επάλληλους σκηνικούς αντικατοπτρισμούς   (Από την Κοτοπούλη στην Παξινού, τη Συνοδινού, την Κονιόρδου κ.ο.κ ) που για κάποιους συνιστούν το υποκριτικό κάλλος της Επιδαύρου, αλλά και επειδή υποτίθεται ότι συγκεκριμενοποιούσε σκηνικά το μέγεθος της τραγωδίας. Η για πολλές δεκαετίες καταξίωση αυτού του υποκριτικού σχήματος είναι όμως προβληματική, επειδή ακριβώς η υποτιθέμενη ορθότητα του εδράζεται σε μια σειρά από ενδο-πολιτισμικές αναγωγές που υποτίθεται ότι θέλουν να διαφυλάξουν μια πολιτισμική καθαρότητα από την παραχάραξη και την ασέβεια, ενώ στην πραγματικότητα το ίδιο σκηνοθετικά με αυτό που καταδικάζουν: ανάγουν και αναλογούν».

(Οι λέξεις με bold από τον ειδήμονα με εμφανείς τους υπαινιγμούς του)

Τι συμπεραίνει από τα ανωτέρω ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης; Αφορίζει και καταδικάζει ο ειδήμων τις μέχρι τώρα προτάσεις (τις πολλές και διάφορες) από το 1930 (;), τις ειρωνεύεται και τις χλευάζει και βρήκε τώρα την ευκαιρία παρακολουθώντας μια πρόβα της συγκεκριμένης παράστασης να εκφράσει τις αντιρρήσεις του για την πορεία 80 χρόνων προβληματισμού πολλών και άξιων σκηνοθετών και ηθοποιών. Ώστε λοιπόν λάθος πορευόμαστε τόσα χρόνια κύριε ειδήμονα; Να το συζητήσουμε πριν να την πεθάνουμε την παράδοση. Μην την ξαποστείλουμε διονυσιακώ τω τρόπω τη δύστυχη.

Το κείμενο του ειδήμονος δεν μπορεί να καυχηθεί για την σαφήνεια του. Απ’ όσα καταλαβαίνει ωστόσο ο απλοϊκός αναγνώστης συμπεραίνεται πως οι τέσσερις αναφερόμενες ερμηνεύτριες υπήρξαν οι ολέθριες για την ντεμοντέ πορεία των ερμηνειών του αρχαίου δράματος ερήμην των σκηνοθετών Φώτου Πολίτη, Δημήτρη Ροντήρη, Αλέξη Σολομού, Σπύρου Ευαγγελάτου, Μίνου Βολανάκη, Νίκου Χαραλάμπους αυτών και όσων διαμόρφωσαν την ευρύτατη γκάμα των σκηνοθετικών απόψεων που διατυπώθηκαν σ’ όλο το διάστημα του 20ου αιώνα.




Δεν επιτρέπεται στον ειδήμονα να αγνοεί πως οι απόψεις και οι ερμηνείες αυτών που αναφέρονται είναι προεκτάσεις και εφαρμογές των απόψεων που εκφράστηκαν και από Ευρωπαίους δασκάλους. Δεν μπορείς λοιπόν εσύ κυρ ειδήμονα με μια μονοκοντυλιά να διαγράφεις ως παλιομοδίτικη όλη την πολυκύμαντη περιπέτεια, επίπονη και οργιώδη, την οποία οφείλεις να γνωρίζεις και να σέβεσαι, για να καταλήξεις στο επιπόλαιο συμπέρασμά σου προκειμένου να κολακέψεις μια άποψη που σαν φυσική συνέπεια εμφανίζεται στη ροή του προτσές για την αναβίωση του αρχαίου δράματος. Βαριέμαι αλλά και αποφεύγω να αγανακτήσω για τους βλακώδεις όρους "ενδοπολιτισμικές αναγωγές", "υποκριτικό κάλλος" και "πολιτισμική καθαρότητα".

Κάτι ακόμα διέλαθε της επιστημονικής αντίληψης του ειδήμονα. Η ερμηνεύτρια της οποίας της οποίας την υποκριτική θαύμασε και ο σκηνοθέτης του οποίου την μέθοδο εξαίρει έχουν βγει από τα καμίνια των μαστόρων που προαναφέρονται και, όπως και οι δάσκαλοι τους, άνοιξαν καινούργιους δρόμους και πορεύονται. Ακόμα κι αν έχουμε να κάνουμε με ένα νεοφανές αστέρι, αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας είναι καλέ μου ειδήμονα. Ίσως μόνο η δική σου υπεροψία και έπαρση ( συνάμα και η ελαφρότητα ) να μην έχουν εύκολο κληρονομικό προσδιορισμό.

Γιώργος Χατζηδάκης

ΥΓ. Τα σχόλια μου για το κείμενο του εν λόγω ειδήμονα δεν μειώνουν την εκτίμηση μου προς τη δουλειά του Τερζόπουλου, την σπουδαιότητα της παράστασης των Τρωάδων και την ερμηνεία των ηθοποιών. Αυτονόητο.

Αίσθημα αγανάκτησης, βαθιάς λύπης και οργής

Μια φωτογραφία Σύμβολο


Μια φωτογραφία σύμβολο πολυσήμαντο που ο κάθε ένας μας του δίνει και μια ερμηνεία ανάλογα με τον τρόπο που βίωσε τα χρόνια και τα γεγονότα της δικής του διαδρομής.
Για τη δική μου γενιά που βίωσε τον Μίκη να διευθύνει, πανύψηλος δαίμονας και θεός, την ορχήστρα του στις θρυλικές συναυλίες του "Κεντρικόν" και τον παρακολούθησε αργότερα αρχηγό και εμπνευστή στο φορτισμένο κι ελπιδοφόρο κίνημα των Λαμπράκηδων.

Κι ύστερα, νοερά, στους μεγάλους μουσικούς γύρους του στον κόσμο.

Και τώρα που όλοι οι αγώνες και οι ελπίδες φυλλορόησαν και εξαχρειώθηκαν, για όλους εμάς αυτή τη φωτογραφία του Μίκη είναι μια φωτογραφία επαναστατική γιατί δείχνει αυτόν τον δημιουργό πυρφόρο να θρηνεί σαν ένας ηττημένος Προμηθέας.
Κι αυτό είναι μια αβάσταχτη θλίψη και ταυτόχρονα οργή και κατάρα.

Πλεόνασμα δυσφορίας

Η Έλενα Ακρίτα υμνολογεί και παραβλέπει




Στα ουράνια ανάμεσα στους αγγέλους ανέβασε τον Στάθη Λιβαθινό η Έλενα Ακρίτα μ’ ένα άρθρο της στα «Νέα» εκθειάζοντας τα προσόντα του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, το σημαντικό και πολυμερές έργο που επιτελεί και την σκηνοθετική του αξιοσύνη και άλλα πολλά εγκωμιαστικά και σπουδαία.
Δεν θα το χαρακτηρίσω θυμίαμα και λιβανωτό, αν και το υμνητικό της ύφος εκεί παραπέμπει, αν δεν έχω και εγώ, όπως και πολλοί άλλοι την ίδια γνώμη για τις προθέσεις και τα αποτελέσματα των στόχων του. Προσωπικά μάλιστα έχω φθάσει υπερθεματίζοντας, ανεπιφύλακτα να τον χαρακτηρίσω τον καλύτερο σκηνοθέτη της γενιάς του.
Η φιλτάτη θυγατέρα του Λουκή και της Σύλβας όμως κορυφώνει την υμνωδία της αναφερόμενη στο π λ ε ό ν α σ μ α που παρουσίασε ο ισολογισμός του θεάτρου. Πλεόνασμα. Πολυσήμαντη λέξη, Έλενα. Και δυστυχώς όχι πρωτάκουστη.
Μέσα στα χρόνια της υπομονής την έχουμε ακούσει πολλές φορές. Πλεόνασμα, Για φαντάσου.Τη λέξη την ακούσαμε και από τον Σημίτη και τον Χριστοδουλάκη, τους εφευρέτες της δημιουργικής λογιστικής και της ισχυρής Ελλάδας. Από τον Γιωργάκη και τον Πακωνσταντίνου. Από τον Καραμανλή, τον Σαμαρά και τον Βενιζέλο και όλα τα άλλα άξια παιδιά της πατρίδας.

Αν ωστόσο το Εθνικό πράγματι παρουσιάζει πλεόνασμα τότε προτείνω να πάρει τα οικονομικά της χώρας ο Λιβαθινός και να μεταφερθεί ο Τσακαλώτος στη διεύθυνση του Εθνικού. Δεν μπορώ να προβλέψω αν θα παρουσιάσει πλεόνασμα η οικονομία της χώρας αλλά είναι βέβαιο πως απαράδεκτες, ακατανόητες και βλακώδεις παραστάσεις όπως την «Οπερέτα» του Γκόμπροβιτς (Καραθάνος)και τους «Δαιμονισμένους» του Ντοστογιέφσκι (Αμπαζής), την «Λέσχη» του Τσίρκα (Παπαθεοδώρου) δεν θα δούμε, όποια κι αν είναι η γνώση του Τσακαλώτου περί θεάτρου.




Σαν υστερόγραφο: Αφού ο πατέρας της αρθρογράφου, ο αξέχαστος Λουκής Ακρίτας υπήρξε διευθυντής Γραμμάτων και Τεχνών του υπουργείου Παιδείας θα πρέπει η θυγάτηρ να γνωρίζει, όχι μόνο τα κουτσομπολιά περί Μινωτή και Ροντήρη αλλά και τι περιλαμβάνει ο ιδρυτικός νόμος ως σκοπούς του Εθνικού Θεάτρου. Θεατρική παιδεία ναι, προβολή της παράδοσης αρχαίας και νεότερης, ενθάρρυνση της νεοελληνικής δραματουργίας, βεβαίως, γνωριμία του κοινού με το παγκόσμιο δραματολόγιο ανυπερθέτως, καλλιτεχνικό έργο ασφαλώς, αλλά κανένα άρθρο του νόμου δεν προβλέπει ως αναγκαίο το πλεόνασμα

Γιώργος Χατζηδάκης

Κατακτήσαμε τα Ιμαλάια αλλά χάσαμε το έργο

Εθνικό Θέατρο – Θέατρο REX

Βίτολντ Γκόμπροβιτς – Οπερέτα.

Ο μαιτρ του εντυπωσιασμού, ο προφέσορας της φαντασμαγορίας, ο πρύτανης της θεαματικότητας κουκούλωσε τον συγγραφέα και το σπουδαίο κείμενο του για να κάνει τα δικά του, σπάταλα και εξοντωτικά. Με την ανευθυνότητα που "έριξε μαύρο" στην Γκόλφω, παραποίησε το εμβληματικό έργο του δραματικού ειδυλλίου και το αφαίμαξε χωρίς λόγο και αιτία, χωρίς ούτε το πρόσχημα μιας ευσταθούς άποψης (που είτε της "Γκόλφως" ήταν το κείμενο, είτε του "Αγαπητικού της βοσκοπούλας", είτε της "Θυμιούλας της Γαλαξειδιώτισσας", ένα και το αυτό) έτσι και τώρα μας τσάκισε με αλλεπάλληλα καμώματα, εντυπωσιακές εμφανίσεις, ομαδικές παρατάξεις και σουρεαλιστικές παρελάσεις, με το μοτέρ του περιστροφικού να φέρνει βόλτα την κορυφή των Ιμαλαΐων, με τους ηθοποιούς να ορειβατούν εξαντλητικά και να τσουλάνε στις τσουλήθρες χαράδρες του υψηλού όρους. Ωστόσο θα είναι μεμψιμοιρία αν αρνηθούμε το εκθαμβωτικό φαίνεσθαι που χαρακτηρίζει τις σκηνές του, τα σύνολα ιδίως, τις θαυμαστές εισόδους και εξόδους, την ποικιλομορφία του στάσιμων και των παρελάσεων, των εμφανίσεων και των αποχωρήσεων που αλλά αυτά όμως είναι που εξουδετερώνουν το κείμενο με τα ανατρεπτικά, μηδενιστικά και αρνητικά του μηνύματα. Θεωρία επισκόπου και καρδία μυλωνά, που λέει κι ο λαός.

Η σκηνοθεσία δεν προβάλλει την καταγγελία του πολυτελούς βίου , του υπερβολικού του ντυσίματος ως την παραμόρφωση, την θεοποίηση του περιττού αντίθετα το επιδεικνύει καμαρωτά. Δεν είδαμε να σαρκάζεται ο παραλογισμός της ενδυματολογίας στη διαδρομή της ιστορίας της ανθρωπότητας, οι ακρότητες που και σήμερα κυριαρχούν και υπολογίζονται σαν αξιολογική διαβάθμιση με τη μόδα να έχει αναδειχθεί σε ουσιώδη παράγοντα σπατάλης και αντιπαραγωγικότητας. Υπήρχε αναμφισβήτητα στις εμφανίσεις των προσώπων του έργου  μια εικαστική απόπειρα να διακωμωδηθούν και να στιγματιστούν αλλά η έγνοια του αισθητικού οράσθαι το υπονόμευε. Οι πιθηκόμορφοι με τα καλοραμμένα κοστούμια, τις μπέρτες και τα άλλα συμπληρώματα έμοιαζαν σαν ευρηματικές κούκλες βιτρίνας ενός φιρμάτου μεγαλομόδιστρου η σαν αριστοκράτες σε χορό μεταμφιεσμένων. Και στις απόπειρες να δειχτεί το στοιχείο της εξαθλίωσης το αποτέλεσμα ήταν να προκύπτει μια καλαίσθητη φιγούρα. Το χειρότερο ωστόσο ήταν η έλλειψη μέτρου, αναλογίας, ισορροπίας τόσο που ασήμαντα ευρήματα, τραγούδια, μουσικές, χοροκινητικά πηγαινέλα να καταλαμβάνουν μεγάλο χώρο και χρόνο στο θέαμα που διέλυε την όποια συνεκτικότητα, έννοια η συμπέρασμα προσπαθούσε να διακρίνει ο θεατής.

Δεν γνωρίζω προσωπικά τον σκηνοθέτη, ούτε έχω κάποια πληροφορία για την παιδεία του συμπεραίνω ωστόσο πως δεν έχει σε μεγάλη εκτίμηση το λογοτεχνικό και ιδεολογικό μέρος των έργων, των κειμένων με τα οποία καταπιάνεται. Δεν τον απασχολεί ούτε το είδος, ούτε η καταγωγή, ούτε η μορφή, ούτε η όποια ιδεολογία υποκίνησε τον συγγραφέα να γράψει το έργο και ποια πρόθεση είχε να τα μεταδώσει. Είναι βέβαιο πως σε κάθε περίπτωση θα υπάρχουν κάποιοι ειδικοί που του προτείνουν μια δραματουργική επιταγή που δεν πρέπει να παραβιαστεί η τουλάχιστον να μην τσαλαπατηθεί. Στο πρόγραμμα της παράστασης δημοσιεύεται ένα πολύ αναλυτικό κείμενο από τον μεταφραστή το έργου, σημείωμα που περιγράφει την ιδεολογική περιπέτεια του έργου, τις φάσεις που πέρασε και όποια γεγονότα αφομοίωσε μέχρι να πάρει την μορφή που ο συγγραφέας θεώρησε τελική. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν ανέκοψαν η επηρέασαν τον Νίκο Καραθάνο από την φόρα να κάνει το πάρτι που είχε στο μυαλό του με το αποτέλεσμα κανένας, μα κανένας θεατής, αν δεν ήξερε το έργο να μην μπορεί να καταλάβει έστω και το παραμικρό. Όπως έγινε εξ άλλου και πολυσυζητημένη Γκόλφω που λεγόταν το κείμενο του Περεσιάδη ενώ γίνονταν άλλα αντ’ άλλων. Κι εδώ χωράει ένα σοβαρό ερώτημα, σοβαρό και επιτακτικό να απαντηθεί. Ποιος ο λόγος και ποια η αξία των επιλογών του ρεπερτορίου από τους εντεταλμένους ειδικούς επιστήμονες, εισηγητές δραματολογίου που διατηρεί το Εθνικό Θέατρο, όταν ο σκηνοθέτης που επιλέγεται από μια επιτροπή για να μεταβάλει σε παράσταση το μελετημένο ρεπερτόριο, για κάποιους «διαστροφικούς» σκηνοθετικά λόγους, καταργεί κυριολεκτικά την επιλογή των ειδικών. Προηγήθηκε το ανάλογο φαινόμενο με τους «Δαιμονισμένους» του Ντοστογιέφσκι.

Ένα σύνολο καλών και κάλλιστων ηθοποιών απασχολήθηκαν με την παράσταση του Καραθάνου που δεν τολμώ να την αναφέρω ως την Οπερέτα του Γκόμπροβιτς. Ο κριτικός  προσπαθεί να ξεχωρίσει μια ερμηνεία, η έστω μια στιγμή, ένα γύρισμα μιας ατάκας, μια υποκριτική αναλαμπή της Λυδίας Φωτοπούλου, του Κώστα Μπερικόπουλου, της Εύης Σαουλίδου, της Ευαγγελίας Καρακατσάνη, του Άγγελου Τριανταφύλλου, του Μιχάλη Σαράντη, της Γαλήνης Χατζημιχάλη, του ίδιου του Καραθάνου, μάταιος κόπος. Παρουσίες σε σύσφιξη, ατακούλες απρόσωπες, μονόλογοι με υστερία και ακύμαντοι. Μοναδικές εξαιρέσεις το ανεξήγητα σπαστικό παίξιμο, με τα παραπληγικά συμπτώματα (με σατυρική θηλυπρέπεια;) του Χάρη Φραγκούλη. Ακόμα και σε τέτοιου είδους έργα, του παραλόγου και της αλληγορίας, του εξωπραγματικού, ο ηθοποιός έχει χρέος, λόγο, αξία και ανάγκη συμμετοχής. Αυτό που έκανε ο σκηνοθέτης ήταν να έχει την τύχη μιας εκλεκτής διανομής και να μην αξιοποιήσει κανέναν ηθοποιό αλλά να καταργήσει στην ουσία καθέναν σ’ ένα καρναβαλίστικο συρφετό και σε μεμονωμένες διαστρεβλώσεις. Παρ’ όλα αυτά οι  αγαπημένοι ξεχωριστοί τόνοι των γνώριμων φωνών, οι διακριτές αναγνωρίσιμες παρουσίες, οι αξιαγάπητες φιγούρες και οι αβρές, όμορφες, χαρακτηριστικές και χαριτωμένες συμμετοχές έστω και φευγαλέα πρόλαβαν να μας προσφερθούν. Η μουσική σε μικρότερες δόσεις έντασης και διάρκειας δεν θα μας ενοχλούσε και θα προλαβαίναμε να την απολαύσουμε, τα τραγούδια ωραία και εντυπωσιακά, σπουδαίος  ο μάγιστρος των πλούσιων φωτιστικών υποβολών, του αξίζει ιδιαίτερη αναφορά, Νίκος Βλασόπουλος ονόματι.

Φυσικά η παράσταση σφραγίζεται και αξιώνεται ως εικαστικό επίτευγμα πάνω απ’ όλα με το καταπληκτικό σκηνικό και τα ευφάνταστα κοστούμια της Έλλης Παπαγεωργακοπούλου. Για φανταστείτε αυτήν την παράσταση με την παρανόηση και την ανεπάρκεια σκηνοθετικής ευθύνης και κατανόησης που την διακρίνει να μην είχε και την στήριξη ενός ταλαντούχου φωτιστή και μιας χαρισματικής σκηνογράφου;

Αλήθεια η περίφημη εμφάνιση της γυμνής κόρης, σαν η επανάσταση που βγάζει από πάνω της κάθε ενδυματολογική συμβατικότητα, το κάθε ρούχο που έντυσε τις κοινωνίες της και χαρακτήρισε τις τάξεις της, το  χαρακτήρα και τα διακριτικά των εξουσιών που οδήγησαν μέσα στο χρόνο την ανθρωπότητα εδώ που στέκεται σήμερα, τι απέγινε; Παρέμειναν μόνο οι κραυγές, ως συνθήματα χωρίς την αποκαλυπτική σκηνή της απόλυτης απελευθέρωσης από την υποκρισία του ρούχου; Ας μη τα λεπτολογούμε. Δεν έχουν τελειωμό οι παρανοήσεις – γιατί να μην πούμε προδοσίες; - του έργου.

Γιώργος Χατζηδάκης

Μια τάξη εκτός τόπου και χρόνου

Εθνικό Θέατρο                                                                                                                                 

Ταντέους Σλομποτζιάνεκ – Η Τάξη μας

Μια σχολική τάξη η αφετηρία ενός έπους. Μια επική διεξαγωγή ξεκινάει από το ειδυλλιακό στιγμιότυπα μιας ανέμελης ημέρας με την αρμονική συνύπαρξη μιας ομάδας συμμαθητών που δείχνει ομοούσια και ομόφρονη. Σε κάθε κυματισμό της ιστορικής ισορροπίας από κείνη την ώρα και πέρα, σα συνέπεια και με την ευκαιρία κάθε διαταραχής όλα ανατρέπονται, διαφοροποιούνται.  Αποκαλύπτονται όσα ελλόχευαν κουρνιασμένα στα υπόρροια του καθενός. Πυρηνικό το ζήτημα των Εβραίων, που στην Πολωνία που διαδραματίζεται το έργο έχει και διαστάσεις και οξύτητα και ευαισθησία και παρελθόν. Ο αντισημιτισμός στον μεγάλο πόλεμο ωστόσο είναι θέμα εξαντλημένο και η δραματουργία όπως και η σεναριογραφία το έχει κατά κόρον εκμεταλλευθεί. Η προκατάληψη κατά των Εβραίων κλιμακώθηκε σαν μέσα σε κύκλους σπειροειδών ελατηρίων καλύπτοντας όλη την Ευρώπη πολύ νωρίτερα απ’ τους μέσους αιώνες και σ’ όλο αυτό το διάστημα υποκίνησε οξύτητες και εκφάνσεις ακραίων ενεργειών σε διάφορες χώρες θρέφοντας έναν φανατισμό συχνά ανεξέλεγκτο. 

Στην Πολωνία ο αντισημιτισμός ήταν πάντα ένα ηφαίστειο με παροδικές εκρήξεις. Με την εισβολή του ναζισμού στη χώρα οι θερμόαιμοι και φανατικοί ένιωσαν το μίσος τους να αναζωπυρώνεται και οι ευκαιρίες δεν τους έλειψαν να ξεσπάσουν κι όταν οι σοβιετικοί έδιωξαν τους Γερμανούς τα μένεα ξαναπήραν τη θέση τους. Ωστόσο νομίζω πως μικραίνουμε την αξία του έργου αν το κρατήσουμε στα όρια των πολωνικών περιστατικών. Αν αποκλειστούμε στο πρόβλημα των Εβραίων. Αν κεντράρουμε την συμπεριφορά, τη στάση, τα πάθη, τις αγριότητες στα ντοκουμέντα των θηριωδιών που σκεπάζουν οι ομαδικοί τάφοι των πολωνικών περιοχών που μεταπολεμικά αποκαλύφθηκαν. Ο συγγραφέας δεν νομίζω πως περιορίστηκε σε ένα έργο καταγγελία, σ΄ ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ αποκαλύψεων. Ούτε ασφαλώς αρκέστηκε στο να μας περιγράψει τα σκοτεινά πάθη που βρήκαν τις ευκαιρίες να αναδυθούν απ τα υποστρώματα που ελλόχευαν καταπιεσμένα στους ψυχισμούς των συμμαθητών εκείνης της προπολεμικής τάξης.

Το έργο του Ταντέους Σλομποτζιάνεκ έχει ένα εύρος μεγαλύτερο απ’ τα πολωνικά σύνορα, εκτενέστερο από τα γεγονότα και τα φρικώδη που περιγράφει και βαθύτερο από το χρονικό διάστημα  που ξετυλίγεται ο βίος των προσώπων του και βέβαια δεν περιορίζεται στα περιθώρια που 20^ου αιώνα. Ο αντισημιτισμός που βρισκόταν εγκαταστημένος στην Πολωνία δεν υπήρξε το μόνο είδος θρησκευτικού και φυλετικού φανατισμού κι ούτε εκεί ήταν η μοναδική του μονιά. Τα φαινόμενα εθνικισμού, οι εμμονές της φυλετικής υπεροχής, η αντίληψη για την κατωτερότητα της γυναίκας, η θρησκοληψίες και οι οξείς φανατισμοί, οι αντιθέσεις και τα μίση των ταξικών διαφορών και φυσικά οι ανισότητες στις διαφορετικές κουλτούρες και κατ’ επέκταση στις ηθικές αντιλήψεις, δεν χαρακτηρίζουν μόνο μια σχολική τάξη, ενός μόνο σχολείου, μιας μόνο χώρας, μιας συγκεκριμένης εποχής, ενός ορισμένου αιώνα. Αν στρέψουμε τα μάτια μας σε οποιαδήποτε χώρα της Ευρώπης την ίδια αυτή εποχή στην τέταρτη δεκαετία του αυτού αιώνα  θα βρίσκαμε πολλές παρόμοιες τάξεις μαθητών με τα ίδια πάνω κάτω χαρακτηριστικά, όπου τα ίδια η ανάλογα άτομα  θα εκδήλωναν τις ίδιες η και χειρότερες συμπεριφορές. Και για να μην απομακρυνθούμε από το δικό μας χώρο, εδώ την ίδια εποχή, θα συναντήσουμε ίδιες σχολικές τάξεις με αγριότερα φαινόμενα που δεν τα έθρεψε βέβαια ο αντισημιτισμός, ήταν όμως  χειρότερα και θηριωδέστερα σε αποτέλεσμα αφού πυροδοτήθηκε ένας αιματηρός εμφύλιος με αχαλίνωτες κτηνωδίες που ακόμα αιμορραγούν η διχάζουν. 

Τα ίδια θα αντικρίσουμε και σε τάξεις άλλων χωρών και στην ανατολική Ευρώπη και στην κεντρική και ασφαλώς στα Βαλκάνια με ακόμα μεγαλύτερη οξύτητα. Τα ίδια θα αναγνωρίσουμε αν αφήσουμε τη σκέψη μας να περάσει πάνω από πολλούς αιώνες και διασχίσει μήκη και πλάτη του γνωστικού μας πεδίου. Ο Ταντέους λοιπόν δεν έγραψε ένα έργο ανώδυνο και ηθογραφημένο όπως, ας πούμε ο Θόρντον Ουάιλντερ την γραφική «Μικρή μας πόλη». Ούτε μας παρουσιάζει τη ζωή, τις πράξεις και το θάνατο, την επιβίωση και εξέλιξη των συμμαθητών μιας τάξης καθώς διέρχονται μέσα απ’ τα θυελλώδη ρεύματα της ιστορίας, τα γεγονότα και τις επιρροές της, τα πάθη, τους τρόμους και τις μεθοδεύσεις που μετήλθε ο καθένας τους. Και δεν μας χρειάζεται μεγάλη οξυδέρκεια για να τους ταυτίσουμε με πολλαπλές αντιστοιχίες.

Μην ξεγελαστούμε λοιπόν πως το Εθνικό Θέατρο παρουσιάζει στην Κεντρική του Σκηνή ένα θεατρικό χρονικό με ιστορικά περιστατικά, πρόσωπα καλά και κακά, ηθικά και ανήθικα με ενδιαφέρουσα πλοκή και εξέλιξη και ουδέν έτερον. Αν δούμε το έργο έτσι θα έχουμε αδικήσει τον εαυτό μας, τον συγγραφέα, τον σκηνοθέτη και όλους τους ηθοποιούς που  έκαναν ότι καλύτερο μπορούσαν για να αναδείξουν τις διαστάσεις του. Αποστόμωσε ο Ταντέους Σλομποτζιάνεκ αυτούς που ανησυχούσαμε πως η σύγχρονη δραματουργία σιωπά, αδρανεί, αδιαφορεί, κοιμάται.  Ιδού λοιπόν ένα θεατρικό που δεν αρκείται να είναι μόνο ένα θεατρικό έργο, αλλά διεκδικεί την υψηλή διάσταση του έπους. Ένα πόνημα ατέρμονο, χωρίς χρονικό πλαίσιο, αφού δεν διακρίνεται η αρχή του και ως σήμερα εξακολουθούμε να βιώνουμε τη διάρκεια του, με αποκλειστικό επίκεντρο τον άνθρωπο, τα ένστικτα, τις πλάνες και τις ψευδαισθήσεις του, τους φόβους και την συγκρουσιακή του φύση. Είμαι βέβαιος πως ο Τάκης Τζαμαργιάς που το σκηνοθέτησε κατανόησε πως δεν είναι απλώς ένα έργο με καινούργια γραφή, σχεδόν σεναριακή, με εικόνες και επεισόδια,  με έξυπνες μετακινήσεις σε χρόνους και χώρους, με αναδρομές και παλινωδίες. Διέκρινε τα επίπεδα του και το ακολούθησε χωρίς παρεκτροπή. Έπιασε πως ο κατάλογος των ονομάτων που αναφέρονται στο τέλος επισημαίνοντας την διάρκεια στο ακαθόριστο μέλλον,  δεν διαιωνίζει τη εβραϊκή ράτσα αλλά την ανθεκτικότητα του διωκόμενου ανθρώπου.

Ο σκηνοθέτης δεν μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη υπηρεσία σ’ ένα έργο και ιδίως σ’ ένα έργο σαν αυτό, στον ηθοποιό και κυρίως στον θεατή αν κάνει τις κλειδώσεις το θεατρικού κειμένου να λειτουργήσουν με ευκολία, στους σωστούς χρόνους, αν ρεγουλάρει τις αμεσότητες και τις μεταφορές, αν γνοιαστεί για την κίνηση ολόκληρου του θιάσου ώστε να δίνεται η αίσθηση πως το περιβάλλον αναδεύεται, ανασαίνει και συνυπάρχει και αν κοντρολάρει τις εντάσεις στις δυνάμεις που η κάθε σκηνή απαιτεί. Οι ρεαλιστικές σκηνές δεν φιλτραρίστηκαν αλλά βρήκαν τρόπο να δειχτούν με επιδεικτική θεατρικότητα, αυτό που εννοούμε «γκροτέσκο», σε υπερβολή που να υπερβαίνει το ρεαλισμό. Σε όλα αυτά και σε πολλά άλλα, που μια κριτική δεν γίνεται να τα συμπεριλάβει έστω και αν ο κριτικός τα παρατήρησε, ο Τάκης Τζαμαργιάς πέτυχε απόλυτα στήνοντας αποτελεσματικά μια πολύ προχωρημένη ως υποκριτική καθοδήγηση, ως φόρμα και ως θεατρικό ήθος, μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παράσταση, χωρίς να καταφύγει σε καμιά παρεκτροπή απ αυτές που κάποιοι ατάλαντοι σκηνοθέτες από αμηχανία και στειρότητα φαντασίας καταφεύγουν μήπως και ξεγελάσουν τους μωρόπιστους. Εδώ βρίσκω την ευκαιρία να σημειώσω με προφεσόρικο θάρρος μια παράσταση υποδειγματική για τους σκηνοθέτες, τους κριτικούς, τους θεατρολόγους  και τους θεατές που αναζητώντας νέες σκηνικές γραφές βυθίζονται στη σύγχυση και αποπροσανατόλιστοι αποπροσανατολίζουν. Ευτυχώς ο πολικός αστέρας διακρίνεται σταθερά στον ορίζοντα του θεάτρου και η σωστή πορεία θα βρίσκεται πάντα, όπως συμβαίνει επί τρεις χιλιάδες χρόνια τώρα,

Τι να πεις για τους ηθοποιούς; Για αυτούς τους ηθοποιούς τι να πεις; Μια ομάδα εκλεκτών ανέλαβε να ερμηνεύσει τους ρόλους του πολωνέζικου αυτού ιδιαίτερου έργου. Μια ομάδα με κοινό γνώρισμα την υποκριτική νόηση. Ίσως σε κάποιες λίγες περιπτώσεις η διανομή να μην ήταν πάντα ταιριαστή με τους ρόλους, ίσως η ενέργεια όλων να μην βρισκόταν στα ίδια θερμομετρικά επίπεδα, ίσως τα κρεσέντα να ήταν αλλουνού εντονότερα και και σ’ άλλον να φαίνονταν ηπιότερα, κανένας όμως δεν υστέρησε ούτε σε τεχνική, ούτε σε αίσθημα, ούτε σε ευστροφία και αμεσότητα, ούτε σε κίνηση και στάση. Ούτε στο τραγούδι. Εδώ να τονίσουμε πόσο ευρηματική είναι η προσθήκη των εμβόλιμων τραγουδιών που ανάλογα με το κλίμα της πορείας του έργου, συμφωνούσε και η μουσική σύνθεση. Ερχόταν στην κατάλληλη στιγμή να δώσει μια ανάσα αισιοδοξίας. Όσο για τους σκοπούς και τις μελωδίες απ’ τα καλύτερα, τα πιο ευχάριστα που έχω ακούσει σε θεατρική παράσταση. Δημήτρης Χαραμής ο συνθέτης και Σωτήρης Τριβιζάς ο ποιητής των πολύ καλών στίχων. Η σκηνογραφία με τις μουχλιασμένες φορμάικες τις πλάτες των καθισμάτων συμβολίζοντας οπωσδήποτε μια σήψη και τα θρανία που μετατρέπονταν σε τάφους δεν νομίζω πως πρόσθεσαν, μάλλον αφαίρεσαν κάτι περισσότερο στην αξία της παράστασης. Οι ηθοποιοί με τη σειρά του προγράμματος Βασίλης Μαγουλιώτης, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, Θέμις Πάνου, Γιώργος Πυρπασόπουλος, Καίτη Κωνσταντίνου,  Άλκης Παναγιωτίδης, Γιάννης Νταλιάνης, Ράνια Οικονομίδου, Κώστας Γαλανάκης και ο Γιώργος Σχοινάς, ένας εξαιρετικός ακορντεονίστας.

Γιώργος Χατζηδάκης

Με έμφαση στο ντοκουμέντο

Θέατρο «Τόπος Αλλού»

Νικου Καμτσή : Νίτσε - Βάγκνερ. Ένα έργο για τον φασισμό

Φανερή η αλλαγή πλεύσης που εφαρμόζει τον τελευταίο καιρό ο Νίκος Καμτσής. Στροφή στην ομάδα, στο σύνολο ενός πυρήνα χωρίς διακρίσεις σε κατατάξεις και αξιολογήσεις και όχι με γνώμονες συνήθως την ηχηρότητα των ονομάτων. Μια δοκιμή στην στερεότητα και την αποτελεσματικότητα μιας ομογενοποίησης, μιας δικής του προσωπικής  «φρουράς»,  ενός βασικού θιασικού σχήματος.  Αυτό δεν σημαίνει πως το θέατρο «Τόπος Αλλού», με την πολύχρονη πορεία και με τόσες επιτυχείς  συνεργασίες με ηθοποιούς μεγάλου διαμετρήματος θα παραμείνει στην άποψη της ομάδας. Είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο πως θα επιστρέψει στις διανομές με ρεπερτόριο πρωταγωνιστών. Στα τελευταία του έργα ωστόσο φαίνεται να ανιχνεύει την δυνατότητα νέων ηθοποιών σε ρόλους απαιτητικότερους. Στο τελευταίο του έργο εξ άλλου μετράει κι ένας άλλος πολύ σοβαρός παράγοντας. Ο προσωπικός του προβληματισμός για την κυοφορία και τη γέννηση του φασισμού. Με άλλα λόγια στην κυριαρχική παρουσία του ναζισμού σ΄ όλη τη διάρκεια του 20 ου αιώνα, με αποτέλεσμα τους δυο καταστροφικούς πολέμους που προκάλεσε η Γερμανία με την αντίληψη της φυλετικής ανωτερότητας. Και επί πλέον στην πρόσφατη επανεμφάνισή του. Ως πιθανά εκκολαπτήρια των ωών του φιδιού ο Καμτσής υπαινίσσεται τις ιδέες τους ανώτερου όντος, της φυλετικής υπεροχής όπως διατυπώνεται στο «Τάδε έφη Ζαρατούστρας» όπου ο Νίτσε αφηγείται τον θάνατο του θεού και την προσπάθεια των προνομιούχων ανθρώπων να αχθούν στο ύψος του. Είναι φυσικό αυτούς τους προβληματισμούς του ο ιδρυτής του «Τόπος Αλλού» να θέλησε να τους δοκιμάσει απερίσπαστος, να τους ζυγίσει με μια ομάδα σε πιο οριζόντια σχέση που θα του έδινε την δυνατότητα να σχεδιάσει η να αναιρέσει τους φιλοσοφικούς συνδυασμούς του και τις σκηνικές εφαρμογές με άνεση χωρίς να σκοντάφτει στον δυσχερή χειρισμό ενός απρόθυμου για πειραματισμούς καθιερωμένου πρωταγωνιστή.

Παρακολούθησα με πολύ ενδιαφέρον τους προβληματισμούς του συγγραφέα και σκηνοθέτη και είχα την ευκαιρία να εκτιμήσω την έρευνα και θεωρώ πως είναι απαραίτητο να τονιστεί η ιδιαιτερότητα της,  μια αναδίφηση σε βιβλία και αρχεία που δεν μας έχουν συνηθίσει οι άνθρωποι του θεάτρου ακόμα και σε λιγότερο σοβαρά θέματα. Τα γραφτά του Νίτσε και άλλες παραπλήσιες πηγές όπως και κάποιες ερμηνείες του Βάγκνερ που βρίσκουν αντιστοιχίες στον στόχο του θέματος αποτέλεσαν ένα πρώτης τάξεως υλικό για να στηθεί το λιμπρέτο που ο σκηνοθέτης και η ομάδα του επιχείρησαν να θεατροποιήσουν το υλικό της αναζήτησης. Αν στόχος του εγχειρήματος υπήρξε να πληροφορηθεί ο θεατής με θεατρική διάταξη και έμφαση για την διαδικασία της ανάπτυξη της φασιστικής νοοτροπίας νομίζω πως σε μεγάλο βαθμό το πέτυχε. Το θέαμα δηλαδή λειτούργησε πληροφοριακά ως μια παράθεση ντοκουμέντων, έχω όμως την εντύπωση πως αδικήθηκε το δραματουργικό μέρος. Αυτό που είδαμε στη σκηνή του «Τόπος Αλλού» ήταν ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ και ως προς την πληροφόρηση και την καταγγελία, την αποκάλυψη των ιδεών και των μυθοποιήσεων του Νίτσε. Κοντολογίς ως προς τον κύρια και βασική πρόθεση το εγχείρημα πέτυχε εκατό τοις εκατό. Αντίθετα το δραματουργημένο μέρος υπήρξε μονοδιάστατο. Υποπτεύομαι πως αυτή ίσως να ήταν η πρόθεση του συγγραφέα να μην αποσπάσει την προσοχή του θεατή με υποκριτικά καμώματα και αντιδράσεις, σκηνοθετικά τεχνάσματα, ευρήματα και παραπλανητικές πλοκές, δημιουργώντας ίντριγκες και συγκρούσεις τόσο εύκολο άλλωστε να το πετύχει ακόμα και ένας λιγότερο έμπειρος απ’ τον Καμτσή. Μα δυο λόγια αρνήθηκε την ολοκληρωτική δραματοποίηση της έρευνας του που θα μετρίαζαν την αποκαλυπτική αξία των πηγών του.

Σ’ αυτή τη γραμμή και μ ‘αυτή την πρόθεση η ομάδα ανταποκρίθηκε υπάκουα εκτελώντας το σχεδιάγραμμα με συνέπεια, τονίζοντας τον λόγο και δίνοντας έναν καταγγελτικό τόνο στα στοιχεία, σαν έναν καταρράκτη δημηγορίας και με συνεχείς χειρονομίες σαν ο Νίτσε να αποτελούσε ένα πρόπλασμα του Χίτλερ. Ιδίως με το αδιάκοπο υστερικό, μανικό τόνο και το συνεχές του προτεταμένου απειλητικού δακτύλου. Κανένας μας φυσικά δεν γνώρισε τον Νίτσε και μας επιτρέπεται να αμφιβάλουμε για τη μορφή και τον χαρακτήρα που μας περιγράφει ο Γιάλομ.  («Όταν έκλαψε ο Νίτσε»). Έναν αινιγματικό και μυστηριώδη, σχεδόν αυτιστικό, με αδιευκρίνιστα αισθήματα και πάθη, αμίλητο και με μια έκδηλη αλλά βουβή προσωπική βάσανο. Η εκδοχή του Καμτσή υπήρξε διαμετρικά αντίθετη και φαντάζομαι πως ο Νίκος Καραστέργιος που υποδύονταν τον Νίτσε υπερασπίσθηκε την ευθεία και σχεδόν αδιάκοπη ρητορικότητα της άποψης. Στους ίδιους ρυθμούς και με ακύμαντες εκφορές εναρμονίστηκαν και οι υπόλοιποι ηθοποιοί πλησιάζοντας όσο για να γίνεται αισθητό το χιτλερικό πρότυπο των εκφωνήσεων του δικτάτορα όσο  και το ισότονα απειλητικό βάδισμα της χήνας των στρατιωτικών παρελάσεων. Ευφυής συσχετισμός, στο βαθμό που πέτυχε. Στα δυο μυθιστορηματικά γυναικεία πρόσωπα, την δεσποτική αδελφή του Νίτσε (Μαρκέλα Στάμου) και την σχεδόν μεταφυσική και δυσπρόσιτη προσωπικότητα της Λου Σαλομέ , (Ειρήνη Καζάκου) η σκηνοθεσία παραχώρησε μια πιο δραματουργημένη σκιαγράφηση, αφήνοντας τους περιθώρια ανθρώπινων διαστάσεων τόσο στην γκάμα κάποιων συναισθημάτων όσο και  στην γενικότερη σκηνική τους υπόσταση. 

Κατά τα άλλα μια παράσταση με αναμφισβήτητο ενδιαφέρον, διαφορετική και προκλητική για σκέψεις και γενικότερους προβληματισμούς, αλλά και για τις προσωπικές απόψεις του σκηνοθέτη όσον αφορά τις θεωρητικές ευθύνες των φαινομένων του φασισμού – ναζισμού ( και ό,τι εννοούμε με τον συγκεκριμένους όρους,) που όπως είναι γνωστό δεν εγκατέλειψαν ποτέ την ανθρωπότητα σ’ όλο το μήκος της εξέλιξης της, είτε  με μορφές ιμπεριαλιστικών ιδεολογιών, κατακτήσεων και τυραννιών, καταπιέσεων και γενοκτονιών, είτε με τις απόψεις περί φυλετικών διακρίσεων και βιολογικής ανωτερότητας κάποιων λαών. Και για να μην ξεχνιόμαστε, την ημέτερη συμβολή στους καταμερισμούς ευθυνών με το ιστορικό εκείνο «Πας μη Έλλην βάρβαρος», που όπως είναι γνωστό είχε και κείνο τη θεωρητική του, πολλαπλή μάλιστα, υποστήριξη.

Γιώργος Χατζηδάκης

Το περιοδικό ΤΟΠΟΣ ΘΕΑΤΡΟΥ στην πόρτα σας.

                                                                             

  Είναι πολύ ενθαρρυντικό που πολλοί φίλοι τηλεφωνούν η στέλνουν μηνύματα
και ζητούν να τους στείλουμε τα δυο τεύχη του περιοδικού μας (τέσσερα στην πραγματικότητα μαζί με τα ένθετα).
  
Είναι ένας ζήλος που δείχνει το ενδιαφέρον για το θέατρο και τους δημιουργούς του, δείχνει την συμπαράσταση στην προσπάθεια μας, δείχνει την εκτίμηση και την πίστη στις έντυπες εκδόσεις αλλά και στην ποιότητα της ύλης μας που χαρακτηρίζει και τα πρόσωπα των συνεργατών μας.

Να τονίσουμε και έναν ακόμα παράγοντα. Τα περιοδικά διανέμονται από φίλους πτυχιούχους άνεργους που κερδίζουν το ποσοστό τού εμπόρου.
  
Ενδιαφερθείτε για το περιοδικό μας που ενδιαφέρεται για σας και τις δημιουργίες σας                                                                   

Τιμή διπλού τεύχους                                                                                                            200 σελίδων 8 ευρώ.