Τι κομίζεις εις την τέχνη με τη σκηνή του αυνανισμού, ω Φεζολλάρι ;

Ελβίρα Ντόνες: 
Ορκισμένη Παρθένα                                               

Φεστιβάλ Αθηνών

 Στην Αλβανία οι γυναίκες ζουν μια φρικτή καταπίεση. Όπως και σε όλα τα βαλκάνια ανάλογα με την κουλτούρα του κάθε λαού, κατά περίπτωση το φαινόμενο είναι σκληρότερο η ηπιότερο. Στην ανατολική Τουρκία για παράδειγμα, σε απλές παραβιάσεις των κανόνων ( υπάρχουν κι εκεί ανάλογοι κανόνες και όρκοι) η ποινή είναι θάνατος. Ωστόσο στη βόρεια Αλβανία ιδίως, που όλες οι νοοτροπίες είναι ερμητικές, οι αντιλήψεις για τη γυναίκα είναι πολύ σκληρές.  Φυσικά αφήνουμε απ’ έξω τις συνθήκες στα θεοκρατικά καθεστώτα, στις μπούργκες, στην κλειτοριδεκτομή και στους θανάτους με λιθοβολισμό σε κάθε παραβίαση των κανόνων. Απ αυτή την άποψη το έργο – σενάριο του Φεζολλάρι, μεταφορά από νουβέλα της Ελβίρα Ντόνες και απόπειρα μεταφοράς στην σκηνή της ταινίας της Λάουρα Μπισμπούρι, δεν έχει να μας πει τίποτα καινούργιο, ούτε βρήκε κανέναν ιδιαίτερο τρόπο να μας το πει.  

Ωστόσο η περίπτωση της γυναίκας που δίνει όρκο πως θα παραμείνει παρθένα, πως βγαίνει απ’ το αναπαραγωγικό παιχνίδι, πως δηλώνει ουδετερότητα, μια «μοναχή» εν τω κόσμω, με συμπεριφορά, εμφάνιση  και όνομα αντρικό, μια ταγμένη στην αποχή, δεν είναι θέμα χωρίς ενδιαφέρον. Αντίθετα το ίδιο θέμα στην ταινία προκάλεσε έντονες εντυπώσεις και καλές κριτικές. Αυτό το ίδιο θέμα  σε θεατρική μεταφορά θα μπορούσε να προκαλέσει ένα ενδιαφέρον αν είχε αναπτυχθεί με έναν ειρμό, με μια συνέπεια, με μια λογική ώστε ο αποδέκτης να παρακολουθεί απρόσκοπτα την αφηγηματική διεξαγωγή, έστω και με ελλειπτικότητες ποιητική αδεία και με τα εμβόλιμα που καλοβαλμένα υπάρχουν και στην ταινία. ( Η ταινία, για κάθε ενδιαφερόμενο είναι προσφερόμενη στο ΟΤΕ/ΤV.) 

Αντίθετα το όλο θέαμα στην παράσταση που παρακολουθήσαμε ήταν ασυνάρτητο, ασύντακτο, φίρδην μίγδην και ο θεατής απελπίζεται όσο κι αν προσπαθεί του να βρεί έναν μπούσουλα, έναν δρόμο  για να παρακολουθήσει το αφήγημα. Σαν να σκόρπισαν οι σελίδες του σεναρίου και οι σκηνές φτάνουν στη σκηνή ανάκατες, μπρος πίσω, σαλατοποιημένες, που κανένα άλλοθι περί τάχα άποψης δεν μπορεί να το δικαιολογήσει. Για όποιον έχει παρακολουθήσει την ταινία φαίνεται πολύ καθαρά πως ο σκηνοθέτης της παράστασης προσπαθεί απελπισμένα και ατελέσφορα να κοπιάρει την ταινία αλλά στο κοπιάρισμα στραβοπατάει, μπερδεύεται, τσαλαβουτάει και στραπατσάρεται.

Υπάρχει και "Κανούν" του θεάτρου

Ωστόσο, όπως υπάρχει ο «Κανούν» για τη συμπεριφορά της γυναίκας στην Αλβανία έτσι υπάρχει και κανόνας απαράβατος, ο χρυσός «Κανούν του θεάτρου», που έχει δυο πολύ βασικά άρθρα και είναι απαραίτητο να τηρούνται για να λειτουργήσει μια παράσταση. Πρώτο να προκύπτει κάποιο ενδιαφέρον στην ιστορία που αναλαμβάνει να αφηγηθεί ο υπεύθυνος και δεύτερο να μας την αφηγηθεί με τρόπο, εύληπτο, κατανοητό, αισθητικό, ευπρόσδεκτο.  Στην περίπτωση της θεατρικής παράστασης της «Ορκισμένης Παρθένας» και οι δύο κανόνες παραβιάζονται βάναυσα. Το όποιο ενδιαφέρον μπορεί να έχει το θέμα εξατμίζεται από την ανεπάρκεια του σκηνοθέτη να το αφηγηθεί με θεατρικούς όρους. Επί πλέον προσβάλλεται κάθε έννοια θεάτρου, σκηνικής διεξαγωγής και υποκριτικής ικανότητας, ρυθμών, κίνησης και εικαστικής συμμετοχής και στοιχειώδους καλλιτεχνικού σεβασμού. Κι ακόμα στοιχειώδης μέριμνα για την προφύλαξη του θεατή από οποιασδήποτε μορφής κακουχία όπως η βάσανος των υπερβολικών και συνεχών κραυγών, οι εκκωφαντικές εντάσεις των ηχείων που μαζί με τα προαναφερθέντα δημιουργούσαν  αφόρητες και κυριολεκτικά απάνθρωπες συνθήκες για κάποιον που αποφάσισε να παρακολουθήσει το θέαμα.

Ιστορικά παραδείγματα και ευκαιρίες

Αρθρογραφώντας  κατά καιρούς, παλαιότερα αλλά και πρόσφατα, έχω  τονίσει την ιστορική αναγκαιότητα να αναλάβουμε πρωτοβουλίες πολιτιστικών δεσμών με τις γειτονικές μας χώρες, κυρίως τους βαλκανικούς λαούς που μας συνδέουν πολλά και ποικίλα. Η γλώσσα μας, ιδιαίτερα την τελευταία εικοσαετία με τις αυξημένες επικοινωνίες μεταξύ των γειτονικών πληθυσμών, Αλβανών, Σκοπιανών, Ρουμάνων, Σέρβων, Τούρκων, έχει σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό διαδοθεί. Η ιστορία, η μυθολογία και οι παραδόσεις, τα λαϊκά δρώμενα, τα τραγούδια όλων την βαλκανικών λαών έχουν μια κοινή  αφετηρία. Οι εθνολογικές ιδιαιτερότητες εξ άλλου, κυρίως στα απομονωμένα μέρη των χωρών, στους τόπους των κλειστών ηθών και των διαιώνιων παραδόσεων, έχουμε κι εκεί κοινά στοιχεία. Στις ελληνικές δραματικές σχολές, σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, σε θεατρικές παραστάσεις το αλβανικό κυρίως στοιχείο είναι εντυπωσιακά παρόν. 
Ο υπογραφόμενος είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ στενά με δυο Αλβανίδες ηθοποιούς σε έργα κλασικού ρεπερτόριου και σαν καθηγητής δραματικών σχολών είχα πολλούς μαθητές από τον μεταναστευτικό χώρο. Παρακολούθησα εξ άλλου τα γυρίσματα ενός νέου ιδιαίτερα προικισμένου και βραβευμένου Αλβανού σκηνοθέτη και είμαι σε θέση να μιλήσω με θαυμασμό για την απόδοση των θεατρικών και κινηματογραφικών συμπράξεων Ελλήνων και αλλοδαπών γειτόνων. Πρόχειρα μπορώ να θυμηθώ την παράσταση «10%»  που είχα παρακολουθήσει στο «Θέατρο του Νέου Κόσμου» και την είχα εγκωμιάσει αλλά και πολλές άλλες περιπτώσεις που μπορούν να εξαρθούν για την ποιότητα τους. Η συγκεκριμένη παράσταση της «Ορκισμένης Παρθένας» δεν προσφέρει κανένα σημείο όχι επαίνου αλλά ούτε απλής ανοχής. Αντίθετα μας εμπνέει απέχθεια και αγανάκτηση, αναθεωρήσεις και επιφυλάξεις.

Παρθενόπη Μπουζούρη

Ναι, η φεστιβαλική παράσταση του Φεζολλάρι ήταν μια θεατρική κακομεταχείριση από κάθε άποψη, όλων των στοιχείων, των παραμέτρων και όλων των ατόμων που συμμετείχαν, εκτός από την κύρια και ξεχωριστής συμμετοχής ηθοποιό που διασώθηκε εν μέσω γενικού χαμού, την Παρθενόπη Μπουζούρη, μια γυναίκα που ως σήμερα μας έχει δώσει καλά ως εξαιρετικά δείγματα υποκριτικής ποιότητας και σκηνικού ήθους. Με εντυπωσιακή εμφάνιση και καλοφτιαγμένο σώμα, σε οφθαλμοφανή αντίθεση με το υπόλοιπο πλήρωμα. Αναμφισβήτητα και μέσα απ’ αυτόν τον συρφετό η παρουσία της ξεχωρίζει από κάθε άποψη. 
Αυτή η καθαρή διάκριση εμπνέει και έναν παραλληλισμό σε σχέση με το βασικό θέμα του αφηγήματος. Το όλο αντιαισθητικό, αποτρόπαιο και βίαιο περιβάλλον, άνθρωποι, σκηνογραφία, σκηνοθεσία, μουσικές επιλογές, κακοτεχνίες, ασχήμια κλπ αποτελούν ένα σύνολο βαρβαρότητας που έχει κυκλώσει την συγκεκριμένη καλλιτέχνιδα και  την στραγγίζει, την πνίγει, την διαπομπεύει, την εκμεταλλεύεται με κάθε τρόπο ξεμερδίζοντας την. Τι αδικία ! Ο συμβολισμός ωστόσο είναι αναγνώσιμος.

Ένας κριτικός όταν έχει περάσει πολλά χρόνια υπηρετώντας αυτή την ιδιότητα έχει κατακτήσει το δικαίωμα και την υποχρέωση να θέτει ερωτήσεις με απαίτηση να πάρει απάντηση . Με βάση αυτό το σκεπτικό ρωτάω τον αυτουργό που έχει την ευθύνη και την έμπνευση, ποια καλλιτεχνική, νοηματική, ιδεολογική η κοινωνική αναγκαιότητα επέβαλε την ωμή σκηνή του αυνανισμού, της γυναίκας που ολόγυμνη και όρθια αυνανίζεται στο προσκήνιο φάτσα φόρα; Το ίδιο ερώτημα προκύπτει και για τον βιασμό που με τον ίδιο τρόπο και πολύ πιο χυδαία εκτελείται επίσης στο προσκήνιο; 
Τι εκόμισες εις την τέχνη άμοιρε Φεζολάρι με τις άθλιες καθαρά και μόνο πορνογραφικές αυτές σκηνές;  Ελπίζω κάποιος απ’ τους αυτουργούς να μου απαντήσει η έστω κάποια απ΄ τα ενεργούμενα που γράφουν τις ενθουσιώδεις κριτικές. Στο μεταξύ κουνάω μελαγχολικά το κεφάλι με τη διαπίστωση πως νοσούμε πολύ βαθειά ως κοινωνία και πως το θέατρο έχει μολυνθεί σε μεγάλο βαθμό. Ποια λοιπόν η καλλιτεχνική αναγκαιότητα του χυδαία και αναίτια προβεβλημένου αυνανισμού στην παράσταση σου ω Φεζολλάρι; Υπάρχει απάντηση;

Γιώργος Χατζηδάκης

ΥΓ. Μια απορία. Αυτή η αλλόκοτη φιγούρα που περιφερόταν άσκοπα κι άλλοτε καθόταν, χωρίς οργανικό ρόλο ψελλίζοντας που και που κάποια άσχετα και δυσδιάκριτα, ήταν η σκηνοθέτης και καθηγήτρια λόγου Άντζελα Μπρούσκου που κάποτε με είχε εντυπωσιάσει με μια εξαιρετική «Μήδεια» κι αργότερα στο «Ναι» της Καραπάνου;