Αμηχανία, πλήξη, ασέβεια και προχειρότητα

Βασίλη  Παπαβασιλείου: RELAX MINOTIS

Θέατρο Τέχνης - Φρυνίχου

Το θέατρο εξ ορισμού προϋποθέτει κάποιους κανόνες, αρχές, δεδομένα. Το ίδιο κι ένα θεατρικό έργο. Δραματικά πρόσωπα, χαρακτήρες, συγκρούσεις, μεταστροφές, μια κάποια υπόθεση, μια δράση και εν τέλει μια λύση. Είναι προαιρετικό αλλά καθιερωμένο να υπάρχει και ένα κάποιο ιδεολογικό υπόβαθρο, κάτι που να δικαιολογεί γιατί το έργο γράφτηκε, γιατί έγινε παράσταση, τι ήθελε μ’ αυτό το έργο να μας πει ο συγγραφέας. Εχω την άποψη πως δεν πρέπει να γράφεται ούτε μια ατάκα αν ο συγγραφέας δεν έχει κάτι να μας πει. Αν μ’ αυτές τις αντιλήψεις επιλέξει κάποιος να δει το έργο του Βασίλη Παπαβασιλείου στο θέατρο της οδού Φρυνίχου, αυτός ο κάποιος ατύχησε. Διότι τίποτα από τα παραπάνω δεν θα συναντήσει αλλά και ούτε κάποια ευρηματική σκηνοθεσία, ούτε καμιά ξεχωριστή ερμηνεία που θα τον αποζημιώσει και κανένα έστω γλαφυρό κείμενο δεν θα τον παρηγορήσει. Τίποτα του τίποτα. Υπάρχει ένα κείμενο χωρίς αμφιβολία. Ένα κείμενο που επιχειρεί να σκιαγραφήσει έναν θρυλικό πρωταγωνιστή του θεάτρου μας, τον Αλέξη Μινωτή. Αυτόν μιμείται επιτυχημένα, ως ένα βαθμό, ο ίδιος ο συγγραφέας και σκηνοθέτης, σ’ αυτόν κεντράρει, σχολιάζοντας την μακροζωία του μεγάλου πρωταγωνιστή, την παροιμιώδη τσιγκουνιά του, το κοντό του ανάστημα, την φιλαυτία του, τις εγωπαθείς σχέσεις του με τον επαγγελματικό του περιβάλλον, τις πολιτικές του παρέες, τον ανταγωνισμό με τους συναδέλφους του, το μαγειρικό ταλέντο της γυναίκας του, του θεωρητικοποιώντας την λοιδορία αφελέστατα με εξηγήσεις και σοφιστείες του ίδιου τάχα του ηθοποιού.  Παραδίδει στους απληροφόρητους έναν άνθρωπο μίζερο που κρύβεται πίσω από ένα φαμφαρόνο, ένα μεγαλεπήβολο ανθρωπάκι. Δεν πρέπει να αγνοήσω τα ευφυολογήματα του κειμένου, «καλαμπούρια» τους ταιριάζει καλύτερα, που αγωνίζονται να στολίσουν το αδρανές αυτό κείμενο, αστειάκια που αδικούν και εκθέτουν περισσότερο τον συγγραφέα.

Και το έργο; Ποιο έργο; Σημείωσα πως έργο δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει καν παράσταση. Υπάρχει ένα αφελέστατο εύρημα, πως ο Μινωτής, που ζει τάχα ακόμα, σύμφωνα με την μεγαλοφυή σύλληψη, επισκέπτεται τον συμβολαιογράφο να συντάξει τη διαθήκη του και κατά την υπαγόρευση ομιλεί και λέγει τα όσα διαβάσατε παραπάνω. Δηλαδή ένα επιθεωρησιακό ντουέτο με τον ρολίστα κωμικό καρατερίστα και μίμο να σατιρίζει κάποιαν γνωστή στο κοινό προσωπικότητα, γελοιοποιώντας την, προς τέρψιν των θεατών και έναν δεύτερο ηθοποιό, τον κομπέρ, που στην θεατρική ορολογία τον λένε και πασαδώρο, ο οποίος αβαντάρει τον Πρώτο να «ανεβάσει» το νούμερό του. Και ενώ αυτό το στατικό καθιστικό ντουέτο κρατάει αρκετά γίνεται αισθητό  από ένα διάστημα και πέρα, πως έργο και παράσταση, ηθοποιοί και θεατές ζητούν μια διέξοδο, μια εξέλιξη, μια μεταβολή, εκεί ακριβώς μου έρχεται κατά νου η σκηνή από το αστυνομικό θρίλερ όπου ο ντετέκτιβ μπαίνει στο επίφοβο χώρο με το πιστόλι στο χέρι κάνοντας σπασμωδικές κινήσεις, αλλάζοντας γωνίες με το όπλο προτεταμένο για να εντοπίσει τον στόχο του. Αφού δοκίμασε ο Παπαβασιλείου δυο πάμφτωχα  ευρηματάκια, πάμφτωχα σε βαθμό μεγάλης ατροφικής φαντασίας, ένα με τον δήθεν αυτοσχεδιασμό, που επιχειρεί να μυήσει τον νεαρό συμβολαιογράφο πως πίνουν καφέ χωρίς να πίνουν καφέ και το άλλο ένα με το ψεύτικο εγκεφαλικό που αφελής έτερος το πιστεύει και τρομοκρατείται ενώ ο πρωταγωνιστής αποκαλύπτεται και διδάσκει τον αδαή πως αυτό είναι το ταλέντο.

Στόχος λοιπόν αναζητιέται και δεν ευρίσκεται, το έργο και η παράσταση μπατάρουν οπότε ο υποτιθέμενος Μινωτής σηκώνεται από την καρέκλα, γίνεται ένα σχολιάκι για το τακούνι και το μπόι του και μετά ξαπλώνει σ’ ένα παρακείμενο ανάκλιντρο. Και τώρα τι γίνεται; Ας επαναλάβουμε την φάρσα κάνοντας και πάλι τον πεθαμένο. Τρομάζει και πάλι ο φιλότιμος ηθοποιός, βγάζει κραυγή δυνατή, αλλά το εύρημα έχει ξεθυμάνει απ’ την εποχή ακόμα των μπουλουκιών που σταθερή θέση στο ρεπερτόριο τους είχε η νούτικη κωμωδία «ο Λάζαρος» που ο κωμικός νεκρανασταίνεται. Τι να κάνουμε τώρα; Στο αποκορύφωμα της αμηχανίας, λέει ο συγγραφέας, ας μεταβάλουμε ριζικά τη φόρμα και την λογική του έργου. Ας κρύψουμε τον Μινωτή στην κουίντα κι ο συμβολαιογράφος να σταθεί όρθιος μπροστά στο γραφείο του και να αρχίζει σε ένα καταιγιστικό συναξάρισμα, αλλά κραυγαλέο και τρεχαλητό, διαβάζοντας σημειώματα που έχει ανταλλάξει ο Α. με τον Γ,  ενώ ο Μινωτής - Παπαβασιλείου παρεμβαίνει που και που χωρίς να φαίνεται. Κρεσέντο. Τέλος. Υποκλίσεις. Χειροκροτήματα. Δεύτερα χειροκροτήματα, υποκλίσεις. Τρίτα χειροκροτήματα, υποκλίσεις. Φώτα πλατείας.

Αξίζει να σημειώσουμε, σημείωση απαραίτητη για τους νέους περισσότερο, πως ο Αλέξης Μινωτής δεν ήταν ένα φαιδρό ανθρωπάκι με γραφικά ελαττώματα και θεατρικές μικρότητες, όπως άσεβα θέλει να τον «κρεάρει» ο συγγραφέας. Μαζί με τον Βεάκη υπήρξαν οι δυο μεγαλύτεροι ερμηνευτές κλασικών ρόλων σ’ ολόκληρο τον 20^ο αιώνα. Μόνο αυτοί. Αν, όπως ως μομφή αναφέρει ο Παπαβασιλείου, συγκρότησε μόνο μια φορά δικό του θίασο δεν ήταν επειδή ήταν κρατικοδίαιτος αλλά γιατί το Εθνικό Θέατρο τον είχε δεσμεύσει σε μόνιμη σχεδόν βάση για λόγους αυτονόητους. Θα μπορούσε να γίνει μια αναφορά στην ιστορική περιοδεία του 39 στην Ευρώπη και να αναφερθεί πως κανένας Ελληνας ηθοποιός δεν εντυπωσίασε τους Βρετανούς κριτικούς ερμηνεύοντας τον Αμλετ στον τόπο του, παρά μόνο ο Μινωτής. Θα μπορούσε να γίνει μια μνεία στους μεγάλους του ρόλους και στις σκηνοθεσίες του. Είναι αλήθεια πως ο Μινωτής δεν ήταν διανοούμενος, διάβαζε όμως πολύ, είχε την έφεση να μαθαίνει, γι αυτό και είχε θεοποιήσει τον Φώτο Πολίτη και κατ’ επέκταση το πνευματικό θέατρο, διαχωρίζοντας απ’ το ψυχαγωγικό. Θα μπορούσε ο Παπαβασιλείου να εμπνευστεί από το βιβλίο του Μινωτή «Εμπειρική Θεατρική Παιδεία», που οι σελίδες του θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν με πληροφορίες και ευρήματα  και να συνθέσουν ένα δραματικό πορτραίτο και όχι μια γελοιογραφία. Υπάρχουν εξ άλλου πολλά κείμενα του Μινωτή δημοσιευμένα εδώ κι εκεί που κάποιος που ενδιαφέρεται να αντλήσει στοιχεία για συνθέσει έργο για μια προσωπικότητα θα τα είχε αναζητήσει. Έχει γράψει – απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ - και για τον Ο Νηλ και για τον Λόρκα και για τον Σαίξπηρ και για τον Μπρεχτ και για τους αρχαίους κυρίως για τον Σοφοκλή. Έχω στα χέρια μου, με την ευκαιρία του αφιερώματος στον «Λοχαγό του Κέπενικ» του Τσουκμάιερ, ένα αναλυτικό σημείωμα του για τον ρόλο που έπαιξε ο ίδιος, για το έργο που το σκηνοθέτησε ο ίδιος και για τον συγγραφέα.

Στους εν αγνοία και απληροφόρητους, στους κακοήθεις και επιπόλαιους υπάρχει η εντύπωση πως οι αντιλήψεις του Μινωτή για το θέατρο ήταν παρωχημένες, βέκιες, συντηρητικές και παλιομοδίτικες. Λάθος. Αντίθετα ο Μινωτής ήταν πολύ πιο μπροστά από κάθε άποψη από όσο ο συγγραφέας του πρόσφατου θεατρικού πονήματος που αυτός ο ίδιος και οι περιξ αυτού θέλουν να πιστεύουν. Ο λοιδορούμενος παρακολουθούσε συστηματικά κάθε καινούργια φόρμα που εμφανιζόταν στον ορίζοντα του πειραματισμού στην Ευρώπη της δεκαετίας του 70 και στο βιβλίο του που προανέφερα εκφράζεται με θαυμασμό για τον Πέτερ Χάντκε και εκφράζει την επιθυμία του να παίξει το πιο πρωτοποριακό από τα έργα του Γερμανού, τον «Κάσπαρ». Υπάρχει ωστόσο και μια άλλη παράμετρος που μου γεννάει ερωτήματα. Με ποια αντίδραση θα αντιμετώπιζε το Θέατρο Τέχνης αν κάποιος συγγραφέας η σκηνοθέτης αποτολμούσε να γράψει ένα ανάλογο θεατρικό κείμενο για τον Κάρολο Κουν που να σχολιάζει τα προσωπικά του, τις σχέσεις του με τους συναδέλφους του και ηθοποιούς του, τις συνήθειες και τις αδυναμίες του; Και μόνο που τολμώ να θίξω μια παρόμοια αντιστοιχία, διαπράττω μια ανίερη ασέβεια. Τον ρόλο του ατακαδώρου συμβολαιογράφου έπαιξε ένα απ’ τα πιο προικισμένα παιδιά του θεάτρου μας. Ο Γιάννος Περλέγκας. Τι αδικία ! Ας όψεται η ανάγκη του βιοπορισμού;

Γιώργος Χατζηδάκης