Μόνος θεός ο σκηνοθέτης

Γιασμίνα Ρεζά
«Ο Θεός της σφαγής»


Θέατρο Αθηνών

Τίτλος βαρύγδουπος, αιμοσταγής και αιμοβόρος. Αλλά, όπως λέμε θεωρία επισκόπου και καρδία Μυλωνά. Κάτω απ’ τον τοτεμικό τίτλο υπάγεται παραπλανητικά έργο θεατρικό με θέμα ένα ασήμαντο περιστατικό παιδικού τσακωμού που ωστόσο με μια ενδοσκοπική επιστροφή μερικών εκατοντάδων αιώνων αποκαλύπτεται πως η προέλευση του είδους μας έχει μια θηριώδη καταγωγή. ’Ενας ανελέητος θηριώδης θεός κάθεται στην κορυφή της πυραμίδας. Και εμείς σήμερα, άνθρωποι πολιτισμένοι, αξιοπρεπείς, ειρηνικοί και φιλήσυχοι που μιλάμε που επικοινωνούμε με τα κινητά μας τηλέφωνα δια μέσου των αιθέρων και εμπνεόμαστε γευστικότατες συνταγές ζαχαροπλαστικής σκοντάφτοντας απροσδόκητα πάνω στον τσακωμό δυο σχολιαρόπαιδων βρισκόμαστε εμβρόντητοι μπροστά σε μια μοιραία αποκάλυψη που έρχεται και ορθώνεται μπροστά μας. Δεν είμαστε το ειρηνικό και εξευγενισμένο είδος που φανταζόμαστε αλλά πρόγονός μας είναι ο φοβερός θεός της σφαγής. Μια αποκάλυψη που τάχα δεν μπορούμε να την αντέξουμε και το ευαίσθητο νευρικό μας σύστημα αντιδρά, ξεσπάμε σε διαπληκτισμούς, μας καταβάλει η αφυπνισμένη επιθετικότητα, το καλομαθημένο στομάχι μας συσπάται και ξερνάμε λερώνοντας το επιμελημένο αστραφτερό καθιστικό μας. Και όλα αυτά με το έναυσμα του παιδικού τσακωμού των τέκνων μας.

Και καλά οι αποκεφαλισμοί των ισλαμιστών που έδειχνε, φάτσα φόρα πριν από λίγο η τηλεόραση το ζεύγος των οικοδεσποτών και γονέων του μικρού παθόντος δεν τους είδαν; Για τις άγριες σφαγές και τις γενοκτονίες που σημειώνονται κατά χιλιάδες σε κάθε σημείο του πλανήτη μας σ’ όλη την διαδρομή της ανθρώπινης αγριότητας και στον αιώνα μας ιδιαίτερα, τους αγνοούν τα δυο ζευγάρια του έργου για να μας σερβίρουν την απλοϊκή ατάκα της Ρεζά πως τα παιδιά «ρουφάνε τα παραδείγματα συμπεριφοράς από τους μεγάλους». Ούτε η βία των τηλεοπτικών παρασκευασμάτων δεν επηρεάζει κανέναν; Η καθημερινή πρακτική του βίου μας άλλα καταθέτει. Πως αγνοείται τόσο αδικαιολόγητα η πληροφορική πολυμέρεια του καιρού μας. Κανένας μας δεν αγνοεί πως ο άνθρωπος – εμείς δηλαδή - με τον εγκέφαλο του ερπετού στο βαθύτατο υπόστρωμα του, φέρει το φονικό ένστικτο μέσα του και σκοτώνει, σκοτώνει από φυσική παρόρμηση και μόνο, όταν τα ευπρόσβλητα οχυρωματικά έργα του «πολιτισμού», τα πάσης φύσεως φράγματα που πασχίζουμε να στήσουμε ενάντια στα ισχυρά ρεύματα των ενστίκτων μας, σαρώνονται σε κάθε ευκαιρία διέγερσης ομαδικής η ατομικής. Ζούμε με την ψευδαίσθηση πως απομακρυνθήκαμε και πως βρισκόμαστε σε απόσταση ασφαλείας από τους μελανούς αιώνες που οι γονείς θυσίαζαν τα πρωτότοκα αρσενικά παιδιά τους για την εύνοια του ιερατείου. Αλλά κι αν είμαστε πράγματι πολύ μακριά απ’ τις  εκείνες τις εποχές, επειδή στο μεταξύ εκπολιτιστήκαμε και μάθαμε να καλλιεργούμε τουλίπες, πώς να εξηγηθούν οι εξανδραποδισμοί πληθυσμών σε κάθε σημείο της γης που συμβαίνουν σήμερα. Τα ολοκαυτώματα, οι ομαδικοί αφανισμοί, το ξεκλήρισμα πόλεων και χωριών και λαών ολόκληρων όπως οι Αρμένιοι, οι Πόντιοι, οι Εβραίοι, φυλές ολόκληρες Αφρικανών και λαοί ιθαγενών της αμερικανικής ηπείρου, βόρειας και νότιας.

Αναμφισβήτητη και επιβεβαιωμένη είναι η βαρβαρότητα των Αμερικανών που αναδεικνύεται σε κάθε παράγραφο της πρόσφατης ιστορίας (Κορέα, Βιετνάμ, Ιρακ, Αφγανιστάν ) αλλά και οι άλλοι λαοί, κράτη του βορρά και του νότου, οι γείτονες μας της ανατολής και της δύσης, αλλά και εμείς οι ίδιοι οι Έλληνες από πόσες τέτοιες επαίσχυντες βαρβαρότητες, όσο και αν προσπαθούμε ν’ απαλλαγούμε δύσκολα καταφέρνουμε να κρυφτούμε απ’ τα κιτάπια της ιστορίας. Κι αν θεός της σφαγής δεν υπάρχει ούτε σαν ψήγμα στην φαρσοκομεντί της Ρεζά, πραγματικοί και αγριότατοι θεοί της σφαγής υπήρχαν και εξακολουθούν ναυπάρχουν ίδιοι κι απαράλλακτοι όσο  στις αρχές της ανθρωπότητας. Ναι, ατεκμηρίωτος μένει ο τίτλος του έργου που είδαμε στο Θέατρο Αθηνών, μια εντυπωσιακή επιγραφή χωρίς περιεχόμενο, αλλά και η δήθεν υποκρισία που καλύπτει τάχα την πραγματική σχέση των ζευγαριών, των οικογενειών και των κοινωνιών στο σύνολό τους, - όχι μόνο τις κοινωνίες των αστών και των μικροαστών – δεν είδαμε να καταγγέλλεται σε κανένα σημείο του έργου. Διακρίνεται μια επίφαση καθωσπρεπισμού, κάποιες στιγμιαίες εντάσεις, μικροσυγκρούσεις μεταξύ των ζευγαριών αλλά τίποτα το αποκαλυπτικό. Παραπλανημένοι και παραπλανητικοί οι συσχετισμοί με τον Στρίνμπεργκ, τον Ντύρενματ και τον Άλμπη εκεί όπου τα πάθη κοχλάζουν. Καμία σχέση. Στην ουσία το έργο περί του οποίου ο λόγος είναι ένα αχαμνό, άνευρο, παρατραβηγμένο, σεναριάκι που ούτε ο Πολάνσκι στο σινεμά («Carnage») κατάφερε να του δώσει κάποια βαρύτητα και ουσία. Σε παρόμοιο καμβά, πολλοί σεναριογράφοι πέτυχαν  πιο έξυπνες και πιο ουσιαστικές ταινίες, ίσως πριν η ίσως και μετά το θεατρικό που μας απασχολεί.

Ωστόσο εκεί που απέτυχε η Ρεζά και ο Πολάνσκι θριάμβευσε ο Μαρκουλάκης. Πήρε στα χέρια του το αδρανές εργάκι (μην σας θαμπώνουν οι διεθνείς διακρίσεις, τα βαρυσήμαντα περισπούδαστα επίθετα των κριτικών και οι ανύπαρκτες αρετές που ανακαλύπτουν. Μόνο οι Άγγλοι κατάλαβαν περί τίνος πρόκειται σημειώνοντας «μια ωραία κωμωδία») Ο Μαρκουλάκης λοιπόν, (αφού το έργο είχε αποτύχει σε δυο προηγούμενα ανεβάσματα στην πόλη μας, το 2009 την πρώτη και το 2010 - 2011 με  Βούρο, Δανδουλάκη, Φέρτη, σκην. Φασουλή την δεύτερη), βρήκε την ευκαιρία να στήσει μια δαιμονιώδη παράσταση με συνεχή ευρήματα, προσθέτοντας ατάκες, ασφαλώς και σκηνές, σπιρτάδα, αναφλέξεις και μια σειρά από ποικίλα έξυπνα φαρσικά τεχνάσματα που έκανε την κατάμεστη πλατεία να μην μπορεί να συγκρατήσει την ευθυμία και ξεσπούσε σε απανωτά γέλια. Αλήθεια δεν υπήρχε όπως είπαμε θεός της σφαγής, αποκαλύφθηκε όμως θεός της σκηνοθετικής καπατσοσύνης – με την ευλογία του θεού του θεάτρου - και του αναπάντεχου σκηνικού σκαρφίσματος. Θαύμασα τα πανέξυπνα γυρίσματα των καταστάσεων και τα απολαυστικά φρεναρίσματα της δράσης με τα τηλεφωνήματα και μ’ άλλα καμώματα. Σπουδαίος !

Ο σκηνοθέτης δεν ήταν ωστόσο αβοήθητος. Είχε συμμάχους μια τριάδα απ’ τους πιο ταλαντούχους ηθοποιούς της γενιάς του που και με την δική του συμμετοχή αποτέλεσαν ένα  κουαρτέτο που στριφογύριζαν, διασταυρώνονταν, δρασκαλιόνταν, σέρνονταν, συντηρώντας έναν φρενιτιώδη ρυθμό στην αλληλουχία των αλλεπάλληλων εξελίξεων. Στεφανία Γουλιώτη, Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, Λουκία Μιχαλοπούλου, Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος, η χρυσή τετράδα. Να προσθέσω πως με εντυπωσίασε σαν άποψη και κατασκευή το σκηνικό της Αθανασίας Σμαραγδή.

Γιώργος Χατζηδάκης