Αναφορά στον Γκρέκο

Ήταν ένα απ’ τα σπάνια συναπαντήματα που τυχαίνει να βρεθείς μεσοστρατίς και αναπάντεχα αγκαλιαστά με τον μεγάλο λόγο, με την μουσική και το τραγούδι του καημού, με τη φωνή την κραυγή και κελάηδισμα μαζί με την θείας χάρης θεατρική τέχνη. Και όχι να διασταυρωθείς και να προσπεράσεις, μα να κάτσεις εμβρόντητος και εκστατικός ν’ ακούς και να βλέπεις, να σκέπτεσαι και να κοινωνάς ταυτόχρονα. Ένας μεγάλος μέσα απ τους αιώνες δίνει την αναφορά του σ’ ένα άλλο μεγάλο και τα πάθη, οι πνευματικοί και σωματικοί βασανισμοί, αντιλαλούνε στο διαχρονικό τοπίο του κόσμου και του ύψιστου θεού της μεγάλης έκστασης, της αμφιβολίας και της πίστης. Δέησα να ιδώ και αξιώθηκα και είδα αυτή την εξομολόγηση , την μαρτυρία και τους στοχασμούς για τον κόσμο και τους ανθρώπους που κάνει ο Καζαντζάκης στον Δομίνικο Θεοτοκόπουλο. Αναφορά στον Γκρέκο την λέει ο συγγραφέας, όπως και το βιβλίο του μα δεν σταματάει μόνο εκεί ο εμπνευστής και ερμηνευτής της παράστασης μα  βάζει στο στόμα του και σελίδες απ’ τον πατέρα του τον Καπετάν Μιχάλη κι απ’ τα ταξιδιωτικά του τριγυρίσματα κι απ’ την τολμηρή ψαύση που κάνει στην ουσία του θεού και κει που συναντάει το χέρι του τις πληγές του ανθρώπου. Θαρρώ πως κι άλλες αράδες απ’ άλλα έργα του ανακατεύονται μα που να τις ξεχωρίσεις με το πολύσμιχτο πλέξιμο που τους έκανε ο Χρυσικάκος.

Ξεχνάω – και να με συμπαθάνε οι άλλοι μεγάλοι μας της θεατρικής τέχνης – ξεχνάω κάθε τι και καθένα που είδα πριν απ’ τον Τάκη Χρυσικάκο να ερμηνεύει, όχι λάθος το ‘γραψα, να μετουσιώνεται θέλω να πω στον Καζαντζάκη τον ίδιο. Δεν καταδέχομαι να μιλήσω σαν κριτικός. ( Πως το λέει ο Ρίτσος στο «Τραγούδι της αδερφής μου» : «Δεν είμαι πια ποιητής, δεν καταδέχομαι να ‘μαι ποιητής» ;) Ναι δεν καταδέχομαι να ‘μαι κριτικός και να αναλύσω την τεχνική του την άρτια, ν’ ασχοληθώ με τα υποκριτικά του, τις παύσεις και τ’ ανεβοκατεβάσματα των τόνων της φωνής του, τα μινόρε και τα κρεσέντα του καθώς εναρμονίζονταν με τις εντυπώσεις, τους καημούς και τα σκαρφαλώματα στις πλαγιές του πάθους. Δεν βρίσκεται, νομίζω σ’ αυτά η αξία της ερμηνείας του Χρυσικάκου. Μα κι αν εκεί βρίσκεται μπράβο του και να την χαίρεται.

Για μένα ωστόσο η αξία βρίσκεται στο πόσο κοντά βρέθηκε με τον συγγραφέα, πως τον ζωντάνεψε κι αυτόν και  τον Ζορμπά και τον Καπετάν Μιχάλη και τη μάνα του και μ’ όλους τους ήρωες της πινακοθήκης του Καζαντζάκη. Κι ακόμα το πιο δύσκολο πως βρέθηκε όχι κοντά μα μέσα στης ψυχής του τα μεγάλα  διλήμματα και στο δέος που του προκαλεί το φως, η ομορφιά, η γυναίκα,  η λάμψη και κυρίως η επική αναμέτρηση ανάμεσα σ’ ανατολή και δύση, σ’ Ανατολή και Δύση. Το πάλεμα των κόσμων. Το μεγαλείο της ζωής και της ιστορίας, των μύθων και της ποίησης.

Θα ‘ταν δασκαλίστικο να προτρέψω τους νέους ηθοποιούς να δουν, να μελετήσουν και να σπουδάσουν την παρουσία του, την κίνηση του, το στήσιμο και τα ανοίγματα των χεριών του καθώς και την προσηλωμένη ακινησία του γραφιά, την ανάταξη των κλιμάκων που ακολουθεί η σημαντικότητα μιας αετίσιας πτήσης γύρω και πάνω από ένα γραφείο. Αλλά είναι πραγματικά μια εμπειρία πολύτιμη αυτή η μοναχική πολύφερνη ερμηνεία και πρέπει να την μεταλάβουμε όσο πιο πολλοί μπορούμε  και πιο πολύ οι νέοι.

Στην μακριά εξομολόγηση που κάνει ο συγγραφέας στον παππού, τον μεγάλο του πρόγονο από το Φόδελε, παρεμβατικά με τρόπο ταιριαστό, γλυκύτατο και μεγαλειώδη κάνει η κλασική φιγούρα μιας ωραίας Ελένης,( που και σύμφωνα με εκδοχές των μύθων πάτησε τα χώματα της Κρήτης,) μιας ωραίας Ελένης γλυκόλαλης, άλλοτε στις αντηχήσεις των αντρειωμένων ριζίτικων κι άλλοτε σε τόνους πιο τρυφερούς και ήπιους, η λυγερή και πανώρια Γεωργία Νταγιάκη με την λύρα της και τη φωνή της ακολουθούσε την παληά συνταγή του κρητικού θεάτρου, των ιντερμέτζων. Μαζί της ο Χρυσόστομος Καραντωνίου με την κιθάρα του, που πολλοί τον γνωρίζουμε και σαν ικανό συνθέτη. Αυτές οι μουσικές ανάπαυλες πρόσφεραν στον Χρυσικάκο μια ολιά ανασασμό απ’ το ηράκλειο κείμενο που διαπραγματευόταν με τόση σωματική και ψυχική συμμετοχή, δημιουργούσαν με την αυθεντικότητα τους την κατάλληλη ατμόσφαιρα ενός κρητικού προσκυνήματος, μα θαρρώ πως ένα δυο έντεχνα θα μπορούσαν να έχουν παραλειφθεί. Ψιλολογήματα ωστόσο σε μια μεγάλη παράσταση, κατόρθωμα μέγα ενός και μόνο ανθρώπου που η μανιάτικη κατάληξη του ονόματος του τον φέρνουν κοντά σε κρητικές ρίζες. Συγχαρητήρια Τάκη, να ‘σαι πάντα καλά.

Γιώργος Χατζηδάκης