Τρίτη 5 Ιουλίου 2011

Μια παράσταση show πάνω σε μια ιδέα του Αριστοφάνη





Επίδαυρος Παρασκευή 1 Ιουλίου 2011. Ειρήνη του Αριστοφάνη. Μοναδική μεταβολή στην διαχρονική οθόνη των αριστοφανικών επιτευγμάτων η προσθήκη μιας μονάδας στον αύξοντα αριθμό των παραστάσεων. Δηλαδή καμιά απολύτως εξέλιξη δεν σημειώθηκε σε οποιαδήποτε απ’ τις στήλες του σχετικού πίνακα; Αν ισχυριζόμαστε κάτι τέτοια θα αδικούσαμε πολλές παραμέτρους, αξιέπαινες, απολαυστικές και κοσμημένες με πολλά και σπουδαία θεατρικά προσόντα η καθεμιά. Για να κλείσουμε όμως το ζήτημα της συνέπειας προς τον Αριστοφάνη καλό θα είναι να συνοψίσουμε την άποψή μας στον τίτλο που θέσαμε στον κορυφή του παρόντος. Μια θεατρική παράσταση πάνω σε μια ιδέα του Αριστοφάνη.

Δεν έχουμε την απαίτηση να εισακουστεί η παραίνεση να συγκρατήσουμε αυτή την ακατανίκητη ορμή με την οποία εμείς οι επίγονοι ριχνόμαστε κάθε καλοκαίρι στα αρχαία κείμενα και ιδιαίτερα στις κωμωδίες του συγκεκριμένο ποιητή. Τώρα δε γίνεται. Είναι πολλά τα λεφτά για να προτείνουμε κάτι τέτοιο. Και μόνο το όνομά του Αριστοφάνη ασκεί μεγάλη έλξη στα πλήθη που υπόσχεται σκανδαλώδη τέρατα και σημεία και οι μεταφραστές, οι διασκευαστές και οι σκηνοθέτες σε αγαστή σύμπνοια με τους πρωταγωνιστές, κάνουν ότι μπορούν για να μην απογοητεύσουν. Κι έχουμε πει ότι ο κόσμος ξελιγώνεται με τις προσθήκες και τις τολμηρότητες που και μόνο επί τω ακούσματι ξεσπάει σε γέλια ακράτητα και χειροκροτήματα ενθουσιώδη. Δεν έχει καθεμέρα την ευκαιρία να ακούσει φωναχτά τα γεννητικά του όργανα και την γενετησία πράξη να αποκαλούνται με όλη την ποικιλία του χύδην λεξιλογίου. Χαρά μεγάλη, δεν συζητείται! Ιδιαίτερα όταν οι αναφορές και οι σχετικές επιδείξεις την συγκεκριμένης πράξης να τελείται μεταξύ ομοφύλων. Ε, εκεί αγαπητέ μου αναγνώστη γίνεται πανζουρλισμός. Και πως λοιπόν να αντισταθούν οι λεγόμενοι συντελεστές μπροστά σα τέτοια παλλαϊκή απαίτηση; Πόσο μάλλον που η ανταπόκριση στις λαϊκές επιθυμίες σημαίνει και γερές εισπράξεις. Κι όταν λέμε γερές , εννοούμε πολύ γερές.

Η παράσταση που παρακολούθησα στο αργολικό θέατρο ήταν απολύτως σύμφωνη με την ρετσέτα που επικράτησε μετά τις πρώτες εκσυγχρονιστικές παραστάσεις του Κουν και του Σολομού. Απ’ όταν δηλαδή ξεχύθηκε ο ακατάσχετος πληθωρισμός ομοιωμάτων φαλλών συνοδευόμενων από τον του πλούτο της αγοραίας ονοματοδοσίας. Που και στην παρούσα παράσταση καθόλου δεν υστέρησε. Πέη σε μορφή σωλήνων ποτίσματος η αναπεπταμένων εξαπτέρυγων, αναπαριστώμενες συνουσίες και εξαντλητικά όλο το ρεπερτόριο των σχετικών γαργαλισμών. Απορριπτική λοιπόν η κρίση για την παράσταση της Ειρήνης; Εντελώς το αντίθετο. Παράσταση εξαιρετική, όπου γελάει και ο πιο δύσκολος θεατής και το κοινό καταχαίρεται. Όμως η αριστοφανική συμβολή σ’ αυτό είναι από αμελητέα ως μηδαμινή. Δηλαδή για Αριστοφάνη ούτε λόγος. Εκτός απ’ τα σεξουαλικά ο κόσμος γελάει και με τις πανέξυπνες ατάκες, τα σπιρτόζικα υπονοούμενα, τις μπηχτές προς τις πολιτικές επικαιρότητες. Σατιρίζονται καυστικά τα πρόσωπα και τα γεγονότα, γίνονται ευφυή λογοπαιχτικά τσαλίμια και με λίγα λόγια αναδεικνύεται ένα κάλυμμα νέας γραφής που σκεπάζει τα αδρανή αριστοφανικά όπως ένα καλοκαμωμένο ριχτάρι θα σκέπαζε έναν παλιωμένο σοφά.
Εδώ σ’ αυτό το σημείο μπορούμε να κάνουμε μια ουσιώδη αλλά αφελή ερώτηση. Τον καψερό Αριστοφάνη τι τον χρειάζεται το συγκεκριμένο θέαμα; Αφού η συγγραφική τριάδα, Φιλιππίδης, Γαλίτης, Λέφας, έχει γράψει ένα πραγματικά εξυπνότατο αυθύπαρκτο κείμενο, από κάθε άποψη καλογραμμένο, στίχους τραγουδιών τεχνικότατους, τι ανάγκη είχαν τον αρχαίο; Αφού σκόνταφταν οι εμπνεύσεις τους και δεσμεύονταν από το μύθο του παλιού έργου και η μετάφραση μπερδευόταν στα πόδια τους, αφού η Ειρήνη δεν τους βόλευε κι έπρεπε να πηγαινοφέρνουν το κέντρο του έργου για να ακουμπάνε που και που και στο αριστοφανικό θέμα γιατί δεν το απεκδύθηκαν απολύτως να κινηθούν ελεύθερα; Ε, τώρα τι να λέμε; Αφού όλα είναι ευεξήγητα. Είπαμε ο Αριστοφάνης πουλάει και τα λεφτά είναι πολλά.

Η παράσταση, εκτός απ’ το κείμενο, μην τα ξαναλέμε, είχε πολλές αρετές. Γι αυτό και στον εύκολο θεατή, που αποτελεί την πλειονότητα, άρεσε ως και ενθουσίασε. Καθαρή και κυρίαρχη αξία ο πρωταγωνιστής. Σε κάθε εποχή του θεάτρου αναδεικνύεται κι ένας κορυφαίος κωμικός που συνοψίζει τις τεχνικές των προηγούμενων, εκφράζοντας τις σύγχρονες προσλαμβάνουσες της έννοιας του κωμικού. Στην υποκριτική του Φιλιππίδη έχει συμπεριληφθεί η σεμνή τεχνική του Νέζερ, η σπιρτάδα του Καλογιάννη, που έχει διατηρηθεί προσαυξημένη σε υπερθετικό βαθμό, το σούρσιμο της κλασικής φάρσας του Δημήτρη Χατζημάρκου, ξεπροβάλει η μπουφόνικη μούτα του Αυλωνίτη και το μπριλάντε στοιχείο του Ηλιόπουλου, τα συναξαριστό πλασάρισμα του Κυριάκου Μαυρέα και του Χρόνη Εξαρχάκου, κυριαρχεί πανίσχυρο το δαιμονικό κύτταρο του Κώστα Χατζηχρήστου και το αγροτικό ήθος του Γιώργου Αρμένη. Και σ’ όλα αυτά έχει προστεθεί το αποστασιοποιημένο χαρακτηριστικό του κομπέρ, του αυτοσαρκαζόμενου αυτοσχεδιαστή σολίστα της stad up comedy . Ναι, το μέγα προσόν της πρόσφατης επιδαυρίτικης παράστασης είναι ο Τρυγαίος του Πέτρου Φιλιππίδη, πέρα και πάνω από έργο, μετάφραση, δραματουργική επεξεργασία και όλα τα συναφή. Αλώνιζε την ορχήστρα οριζοντίως και καθέτως σπιθίζοντας και τροφοδοτώντας την παράσταση με διονυσιακή ζέση. Χωρίς αυτόν η παράσταση δεν θα υπήρχε.

Η παράσταση, δηλαδή η σκηνοθεσία, (Πέτρος Φιλιππίδης και πάλι)χαρακτηριζόταν απ’ την πληθωρικότητα του μαέστρου της. Με διαρκή ενέργεια, σε υψηλούς ρυθμούς, υπερφορτωμένη με σκηνές κι άλλες σκηνές και με τραγούδια και χορούς κι άλλα τραγούδια και χορούς, με έξυπνες εμπνεύσεις (ωραία και υποβλητική η έναρξη με το χορό των προσφύγων αλλά μήπως ήταν για άλλο έργο;) που από ένα σημείο και πέρα η εξυπνάδα τους δεν τις έσωζε, γιατί ο θεατής δεν τις αφομοιώνει πια, τόσες πολλές, τόσο επαναλαμβανόμενες και τόσο στο έπακρο τραβηγμένες. (Οι συνουσίες του Τρυγαίου με την Οπώρα και το ομαδικό σεξ του Χορού με τη Θεωρία, μήπως εκτός από κακόγουστο σαλατοποιούσε και την αρχιτεκτονική του αρχαίου κειμένου;) Συνηθισμένο φαινόμενο των πρωτάρηδων της Επιδαύρου που αγωνιούν μήπως φανούν ανεπαρκείς και φορτώνουν τα θεάματά τους με «απ’ όλα». Και οι ερμηνείες των άλλων ρόλων;

Μεγάλο κέρδος της παράστασης ο Τάκης Παπαματθαίου. Έφτιαξε έναν Ερμή με πολύ κάμωμα ανάμικτο με μίμηση, τόσο ταιριαστά δεμένα που συνέθεταν ρόλο με αντοχή, που σε κάθε στιγμή του ήταν ίδιος και διαφορετικός, απολαυστικός όμως πάντα. Πολύ καλό και το ζευγάρι την δούλων (Πάνος Σταθακόπουλους και Γιώργος Γαλίτης) με σβελτάδα στην κίνηση και καλοζυγισμένοι στους ρυθμούς τους, εξαιρετική και η τετράδα των θυγατέρων (Χρήστος Σιμαρδάνης, Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Άγγελος Μπούρας, Σπύρος Παππάς) πολύ ωραία συντονισμένο κουαρτέτο με κωμικές εκλάμψεις. Ο Ιεροκλής του Γιάννη Δεγαΐτη, αναμενόμενος και σταθερός στη γραμμή των αριστοφανικών παραστάσεων του θεάτρου Τέχνης. Όλοι οι άλλοι ρόλοι επαρκείς και χωρίς έκπληξη. Τα δυο παιδάκια στην υπηρεσία του απλοϊκού συμβολισμού, όμορφα και πειθαρχιμένα. Η μουσική του Μίνου Μάτσα άψογη αλλά και χωρίς τίποτα το χαρακτηριστικό, εκτός από την ζωντάνια της. Τα κουστούμια χωρίς πρόταση αλλά και χωρίς αντίρρηση (Μεντσικώφ), απ’ τη σκηνογραφία δεν διατήρησα καμιά ανάμνηση παρά μόνο κάποια πανό ν’ ανεβοκατεβαίνουν αναίτια. Όσο σεμνή κι αν επιδιώκει να μένει η παραγωγή- να μην παραμελούμε έναν βασικότατο συντελεστή - στην προκειμένη περίπτωση το ενδιαφέρον της για το αποτέλεσμα αφειδώλευτο ήταν φανερότατο.

Γιώργος Χατζηδάκης